تاریخچه پول: سیر رسیدن از کالا تا ارز دیجیتال

تاریخچه پول یکی از مهم‌ترین اطلاعاتی است که ما باید داشته باشیم. مطالعه این موضوع که چگونه بشر از مبادله کالا به کالا به ارزهای دیجیتال رسیده است، نه تنها ضروری بلکه بسیار جالب هم هست. این موضوع به ما کمک می‌کند سیر تحول چند هزار سال را ببینیم. درواقع مطالعه تاریخچه پول فقط در مورد مسائل مالی نیست، بلکه اطلاعات زیادی هم از شیوه زندگی در بازه‌های مختلف تاریخی می‌‌دهد.

در این مقاله از داموندمگ می‌خواهیم تاریخچه پول را به طور مفصل توضیح دهیم و شرح دهیم که چگونه تحولات اساسی در شکل پول از گذشته تا کنون ما را به ارزهای دیجیتال رسانده است.

پول چیست؟

پول را می‌توانیم با کمک ویژگی‌هایش تعریف کنیم.

ذخیره ارزش

وقتی یک دارایی به عنوان ذخیره ارزش عمل می‌کند، به این معنی است که می‌توانید ارزشی را که برای آن دارایی پرداخت کرده‌اید به طور قابل اعتماد بازیابی کنید. این امر دارایی‌های فاسد شدنی را از خدمت به عنوان پول محروم می‌کند. اگر پول شما می‌پوسد، ذخیره بدی از ارزش است. بنابراین برای اینکه یک دارایی به عنوان ذخیره ارزش عمل کند، باید بادوام باشد.

وسیله مبادله

وسیله مبادله نوعی دارایی است که ما برای تسویه مستقیم معاملات از آن استفاده می‌کنیم. این همان کاری است که هرروز انجام می‌دهیم، پولی به مغازه‌دار می‌دهیم و در ازای آن جنس دریافت می‌کنیم. البته وسایل مبادله دیگری هم وجود دارند که به دلیل نداشتن ویژگی اول یعنی ذخیره ارزش در تعریف پول نمی‌گنجند. برای مثال شما می‌توانید از امتیازهای استارباکس برای خرید قهوه استفاده کنید، بنابراین امتیازات استارباکس به عنوان یک وسیله مبادله عمل می‌کند. اما مطمئناً، امتیازات استارباکس یک ذخیره بزرگ ارزش نیستند، مردم این را به طور غریزی می‌دانند و پس‌انداز خود را در امتیازات استارباکس ذخیره نمی‌کنند.

واحد شمارش

واحد شمارش همان چیزی است که قیمت‌ها را مشخص می‌کند. برای مثال می‌گوییم هر متر آپارتمان 10 میلیون تومان است. مواقعی وجود دارد که ارز قانونی شناخته شده در یک کشور، دیگر واحد حساب نمی‌شود. به عنوان مثال، در سال 2009 دلار زیمبابوه دچار تورم سریع شد. با افزایش سرسام‌آور قیمت کالاها، برای کسب و کارها غیرعملی شد که قیمت‌های خود را هرروز با ارز در حال سقوط افزایش دهند. بنابراین، در عوض، کسب‌وکارها قیمت‌ها را به دلار آمریکا ارائه می‌کردند.

منشأ پول؛ مبادله کالا به کالا

تصور کنید ما دو کشاورز عصر نوسنگی هستیم. شما مقداری غلات دارید، من چند گاو دارم و هر دو تصمیم می‌گیریم تجارت کنیم. این مبادله مستقیم کالاها به عنوان مبادله کالا به کالا شناخته می‌شود. در ظاهر این روش خوب است، ما داریم نیازهای یکدیگر را رفع می‌کنیم و هرکدام آنچه می‌خواهیم به دست می‌آوریم، اما این شیوه به کلی ناکارآمد است.

اولین ناکارآمدی در اینجا است که، دو طرفی که می‌خواهند باهم کالا مبادله کنند، باید دقیقاً همان چیزی را داشته باشند که طرف مقابل می‌خواهد. برای مثال دو کشاورز را تصور کنید، یکی گندم و دیگری جو دارد و صاحب جو به گندم نیاز دارد، اما صاحب گندم گوشت می‌خواهد. حالا چه می‌شود؟ کشاورز صاحب جو باید ابتدا دامداری پیدا کند که به جو نیاز دارد و در مقابل مقداری گوشت از او بگیرد تا بتواند وارد معامله گندم شود. به نظر شما چقدر احتمال دارد که او بتواند در کمترین زمان نیاز خود را رفع کند؟ اگر شخصی زودتر از او بتواند گندم‌ها را بگیرد چه؟ به این ترتیب بسیاری از معاملات هرگز انجام نمی‌شوند.

چرا مبادله کالا به کالا منشأ پول است؟

حالا چرا مبادله کالا به کالا را منشأ پول می‌دانیم؟ چون در همان زمان مردم به یک درک مشترک رسیدند، که برخی از کالاها بیشتر از بقیه تقاضا دارند و اگر بتوانند آن را داشته باشند، تقریباً هر مبادله‌ای ممکن است. برای مثال وقتی مشخص شد که تقاضا برای گاو زیاد است، بسیاری گاوداری را آغاز کردند تا در هنگام مبادلات خود مشکلی نداشته باشند. اما این هم به نوبه خود با مشکلاتی روبرو بود.

تاریخچه پول نشان می‌دهد، مردم اولین پول‌های جهان را به صورت کلکسیونی نگه می‌داشتند، مثل صدف یا مهره. این به عنوان یک پیشرفت شناخته می‌شود. اقلام کلکسیونی معمولاً بادوام هستند، به راحتی می‌توان آن‌ها را ذخیره و پنهان کرد، یافتن و جعل آن دشوار است و ارزش‌گذاری روی آن آسان است. این امر آن‌ها را به شکل‌های قوی‌تری از پول نسبت به بسیاری از انواع پول کالایی مانند گاو تبدیل کرد.

دو مشکل اساسی در این روش وجود داشت:

• زمانی که برخی مواد غذایی به عنوان کالای اصلی استفاده می‌شدند، مشکل خراب شدن آن‌ها و سختی انتقال آن از یک شهر ب به شهر دیگر وجود داشت. برای مثال اگر گندم کالای اصلی بود، در آن زمان که سیلو وجود نداشت، نگهداری از آن بسیار دشوار بود.
• دومین مشکل این بود که پس از مدتی وقتی مردم متوجه شدند چه کالایی خواهان زیاد دارد، آن را در حجم زیاد تولید می‌کردند و باعث شدند که دیگر ارزش سابق را نداشته باشد. برای مثال در زمانی که نمک کالای اساسی و ارزشمند بود، افراد به هر مقدار که می‌خواستند با استفاده از آب دریا نمک تولید می‌کردند.

تاریخچه پول؛ ضرب سکه

تکامل پول تا رسیدن به شکل مدرن، با فلزات گران‌بها شروع شد. اعتقاد بر این است که اولین استفاده از فلزات به عنوان پول در حدود 1000 سال قبل از میلاد و در ظهور عصر آهن آغاز شد. مسلماً این فلزات ارزش زیادی دارند، اما چطور شد که جوامع مختلف دور از هم در سراسر جهان و به صورت هم‌زمان به این فکر افتادند که از فلزات استفاده کنند؟ فلزات این ویژگی‌ها را دارند:

• از نظر بصری برای دکوراسیون و جواهرات چشمگیر است
• کمیاب هستند
• بادوام هستند و به سختی خورده می‌شوند
• جعل کردن آن سخت است
• تقسیم‌پذیر هستند

در ابتدا، تکه‌های فلز طلا و نقره مستقیماً به عنوان پول استفاده می‌شد. در نهایت ضرب سکه در حدود 600 سال قبل از میلاد در یک پادشاهی وابسته به یونان که مقر آن‌ها در ترکیه امروزی بود آغاز شد و اولین سکه‌ها از آلیاژ طلا و نقره ضرب شدند.

حکومت‌های مختلف از نمادهای مخصوص به خود برای ضرب سکه استفاده می‌کردند به این ترتیب مشخص بود که هر سکه متعلق به کدام کشور و پادشاهی است.

چه معایبی در ضرب سکه با فلزات گرانبها وجود دارد؟

اکثر جوامع کوچک بر اساس روابط اعتباری کار می‌کردند و تسویه حساب از طریق طلا به ندرت در شبکه‌های تجاری محلی ضروری بود. انسان شناسانی مانند دیوید گرابر حدس می‌زنند که ضرب سکه برای خدمت به نیازهای ارتش‌های سازمان یافته و مزدوران به وجود آمده است. سربازان معمولاً مسافت‌های طولانی را طی می‌کردند و روابط طولانی مدت نداشتند، بنابراین تنها راه دریافت دستمزد با پولی بود که در مناطق مختلف شناخته شده باشد. در آن زمان چنین بود که حتی اگر طرف مقابل دولت پشتیبان سکه را به رسمیت نشناسد، باز هم به ارزش سکه واقف است.

اما سکه‌ها هم مشکلات مربوط به خود را داشتند و به دلایل زیر پس از مدتی از رده خارج شدند:

• ارزش سکه‌ها از کالاهای روزانه بسیار بیشتر بود.
• برخی افراد با تراش دادن سکه‌ها و جمع‌آوری گرد طلا و نقره سکه‌های جدید ضرب می‌کردند که منشأ حکومتی نداشت.
• سکه‌ها سرقت می‌شدند و این به یک معضل بزرگ تبدیل شده بود.

پول با پشتوانه کاغذی

کم کم داریم به شکل امروزی پول نزدیک می‌شویم و پازل تاریخچه پول در حال تکمیل شدن است. معایبی که برای استفاده از سکه گفتیم، موجب پیدایش یک سیستم مالی جدید شد. وقتی مردم دیدند سکه‌ها هم کارایی خود را از دست دادند، این شیوه جدید یعنی پول با پشتوانه و به شکل کاغذی ابداع شد.

افراد ثروتمند که ذخیره طلا و نقره زیادی داشتند، بنگاه‌هایی راه‌اندازی کردند که طلا و نقره مردم را دریافت می‌کرد و در ازای آن کاغذی به شکل رسید به آن‌ها می‌داد. به این ترتیب مشکل سرقت تا حد زیادی حل شد، چرا که این بنگاه‌ها توسط نگهبان‌ها نظارت می‌شدند.

در این روش افراد به بنگاه مراجعه می‌کردند و به محض تحویل طلاها و نقره‌های خود رسید کاغذی شامل جزئیات دارایی ر دریافت می‌کردند، پس از آن کافی بود برای خرید و فروش از این کاغذها استفاده شود که بسیار کم دردسرتر از جابجایی طلا و نقره بود. در قرن نوزد و بیست یعنی چیزی حدود 200 سال این شیوه ادامه داشت. البته در طول این سال‌ها شکل پول عوض شد و اسکناس‌هایی که امروز می‌شناسیم به بازار آمد. همچنین به جای بنگاه‌ها، بانک‌ها و دولت‌ها وظیفه چاپ اسکناس برمبنای طلا و نقره را برعهده گرفتند، اما دیری نپایید که شرایط بازهم تغییر کرد.

ارز فیات بدون پشتوانه

ارز فیات اصطلاحی است که امروزه زیاد از آن استفاده می‌کنیم. درواقع ارزهای فیات همین پول‌هایی است که امروز از آن استفاده می‌کنیم و توسط هیچ منبع طلا و نقره‌ای پشتیبانی نمی‌شود. این ثبات دولت‌ها است که ارزش ارز را مشخص می‌کند. امروزه دیگر مهم نیست که هر کشور چه منابعی دارد، بلکه قدرت و اعتبار و ثبات آن است که ارزش پولش را مشخص می‌کند.

برای مثال در حال حاضر اصلاً مهم نیست که کشوری مثل آمریکا چه منابعی دارد و آیا به اندازه دلارهایش طلا دارد یا نه، بلکه چون همه به این توافق رسیده‌اند که آمریکا قدرتمند است و ثبات خوبی دارد، پس دلار آن هم ارزش مشخصی دارد.

البته ارزهای فیات بدون پشتوانه می‌توانند تورم ایجاد کنند. دولت‌ها در حال حاضر می‌توانند بدون محدودیت پول چاپ کنند، که این به معنی بالا رفتن تورم است. بنابراین همه چیز نسبت به قبل تغییر کرده و دیگر نمی‌توانیم در ازای اسکناس‌های خود از بانک طلا دریافت کنیم، کاری که در بنگاه‌ها امکان آن وجود داشت.

در این روش هم مشکل مدیریت اسکناس‌ها به وجود آمد، یعنی سخت بود که دسته‌های بزرگ اسکناس را جابجا کنیم، به همین دلیل روشی جدیدتر به وجود آمد.

پول الکترونیکی

زمانی که تکنولوژی‌های کامپیوتری راه خود را باز کردند، سیستم‌های مالی هم تحت تأثیر آن‌ها قرار گرفتند. همانطور که زمانی توافق جمعی بر این شد که کاغذی به نام اسکناس ارزشمند باشد، در این مرحله بانک‌ها تصمیم گرفتند از این توافق به این صورت استفاده کنند که پول به صورت کدها و اعداد و ارقام کامپیوتری ارزشمند باشد. بنابراین وقتی کسی ماهانه 5 هزار دلار حقوق می‌گرفت، این 5000 تنها عددی بود که به حساب بانکی او اضافه می‌شد و دیگر اسکناسی در کار نبود، مگر آنکه بخواهد بخشی از آن را از بانک یا دستگاه‌های خودپرداز بگیرد.

با این شیوه جدید دست بانک‌ها در درآمدزایی برای خود بسیار بازتر شد. بانک‌ها توانستند از سپرده‌های مردم به دیگران وام بدهند و از این طریق درآمدزایی کنند. سیستم وام‌دهی بانک‌ها به این صورت است که می‌توانند بسته به درصد مشخصی از سپرده ما به دیگران وام بدهند. برای مثال اگر 50 میلیون تومان در بانک دارید و نرخ ذخیره بانک 10 درصد است، 45 میلیون از این سپرده می‌تواند به دیگری وام داده شود  از آنجایی که بانک وام را با بهره ارائه می‌دهد، در نتیجه برای خود درآمدزایی می‌کند.

امروزه همه ما از کارت‌های بانکی استفاده می‌کنیم که پول الکترونیک ما در آن ذخیره شده و می‌توانیم هر زمان از کارت خود برداشت کنیم یا با آن خرید انجام دهیم. اما هنوز هم مشکلات مالی زیادی وجود دارد. مثلاً چرا باید نهادی مثل بانک روی پول ما نظارت داشته باشد وقتی که این پول فقط رشته‌ای از اعداد و کدها است، مگر نمی‌شود هرکس خودش آن را نگه دارد؟ این‌ها سؤالاتی است که بشر را به ارز دیجیتال رسانده است.

ارزهای دیجیتال آخرین نقطه در تاریخچه پول

تاریخ بشر تحولات بسیاری را در اشکال مختلف و با انگیزه‌های مربوط به پول دیده است. البته تاریخچه پول بسیار مفصل‌تر از آن چیزی است که بتوانیم در این مقاله کوتاه پوشش دهیم. اما هر تاریخچه پولی که امروزه نوشته می‌شود باید با این تیتر پایان یابد: اختراع ارزهای دیجیتال.

ارزهای دیجیتال با هدف غلبه بر نظارت دستگاه‌های دولتی و بانک‌ها ابداع شدند و بر بستری به نام بلاک چین کار می‌کنند که این ویژگی را محقق کرده است. بلاک چین یک سیستم غیرمتمرکز است، که تراکنش‌ها در آن بدون واسطه انجام می‌شوند. تا پیش از این واسطه بین خرید و فروش‌ها بانک بود. برای مثال وقتی برای خرید به یک فروشگاه می‌رویم و کارت می‌کشیم، بانک متوجه می‌شود که چه کسی و به چه مقدار از کجا خرید کرده است و تمام این اطلاعات را برای ما پیامک می‌کند و در پایگاه داده خود نگه می‌دارد. در مورد ارزهای دیجیتال این موضوع وجود ندارد.

اولین ارز دیجیتال جهان بیت کوین است که سر و صدای زیادی به پا کرد و اکنون از نظر قیمتی در صدر ارزهای دیجیتال است. اما این تنها آغاز کار بود، زمانی که متخصصان برنامه نویس با این مفهوم آشنا شدند، تیم‌های مختلفی شروع به توسعه ارزهای دیجیتال کردند، تا جایی که امروز هزاران ارز دیجیتال در بازار وجود دارد که هرکدام با یک هدف خاص طراحی شده‌اند.

جالب است بدانید امروزه این افراد فکر همه جا را کرده‌اند و ما می‌توانیم ارزهای دیجیتال خود را در کیف پول‌های مخصوص نگه داریم و در صرافی‌های ارز دیجیتال خرید و فروش کنیم. درواقع این تکنولوژی آنقدر پیشرفت کرده است که بسیاری کاربردهای دیگر و بیشتر از فقط پول بودن به همراه آورده است.

سخن پایانی

در این تاریخچه پول که مختصر توضیحی از گذشته تا امروز را در برداشت، سعی کردیم نشان دهیم که چگونه نیاز مردم در جوامع مختلف و دوره‌های تاریخی مختلف اشکال مختلفی از پول را به وجود آورد. از مبادله کالا به کالا که همه چیز در دست خود مردم بود شروع کردیم و به ارزهای دیجیتال رسیدیم که بازهم مدیریت آن به دست خود مردم و صاحبان دارایی است.

در دوران مختلف ما همیشه برای رفع نیازهای خود به پولی نیاز داشتیم که بتواند ارزش خدمات و کالای موردنیاز ما را داشته باشد و تاریخچه پول هم به خوبی نشان می‌دهد که این نیاز روز به روز در حال گسترش است و دیگر شیوه‌های قدیمی برای پاسخ به آن‌ها کافی نیست.

سؤالات متداول

1.چطور از مبادله کالا به کالا به ارز دیجیتال رسیدیم؟

از اولین مبادلاتی که در جوامع بشری صورت گرفت، مشخص شد که ما به سیستمی نیاز داریم که به کمک آن بتوانیم نیازهای خود را برطرف کنیم. از مبادله کالا به کالا تا ارز دیجیتال، هر سیستم دچار اشکالاتی برود که برای پوشش آن انواع جدید نظام‌های مالی به وجود آمدند تا امروز که به واسته پیشرفت زیاد تکنولوژی به ارز دیجیتال رسیده‌ایم. بنابراین دلیل پیشرفت نیاز بشر بوده است.

2.چرا دیگر مردم نمی‌خوهند در بانک سرمایه گذاری کنند؟

جهان هرروز بیشتر از دیروز به سمت غیرمتمرکز شدن می‌رود، بنابراین طبیعی است که مردم دیگر تمایلی ندارند کسی به دارایی‌های آن‌ها دسترسی داشته باشد و به عنوان واسطه تمام تراکنش‌ها و فعالیت‌هایشان را زیر نظر بگیرد.

3.مطالعه تاریخچه پول چه اهمیتی دارد؟

یک اهمیت بزرگ مطالعه تاریخچه پول این است که درمی‌یابیم همیشه و در تمام دوران تاریخ، این توافق جمعی است که یک وسیله مبادله را ارزشمند می‌کند. برای مثال زمانی گندم، گاو و صدف ارزش داشتند و اکنون یک سری کدهای کامپیوتری رمزگذاری شده. مطالعه تاریخچه پول به ما می‌آموزد که بشر می‌تواند متناسب با نیاز زمان خود، سیستم‌های وجود ار تغییر دهد و اگرچه نفع برخی در تداوم شیوه مالی جاری است، دلیل بر ماندگاری ان نیست. برای مثال بسیاری با گسترش ارزهای دیجیتال مخالف هستند، اما حقیقت این است که نقصان‌های این شیوه بیشتر از پول الکترونیکی نیست و با پیشرفت‌های روزافزون نقاط مبهم آن هم پوشش داده خواهد شد.