پولشویی امروزه یکی از بزرگ‌ترین جرایم سازمان‌یافته گروهی یا حتی حکومتی است. قوانین سخت‌گیرانه‌ای در سراسر جهان بر علیه این مدل از فساد اقتصادی و اجتماعی در سال‌ها اخیر خصوصا در قاره اروپا و آمریکا وضع شده است. واژه فوق در واقع برگرفته از یکی از روش هایی است که یک خرابکار بزرگ آمریکایی چندین دهه قبل برای تمیزکردن پول‌های غیرقانونی خود استفاده می‌کرد.
آل کاپون، یاغی و گنگستر مشهور آمریکایی بود که درآمدهای زیادی از فروش مشروب، قمار، زورگیری و کلوپ‌ها به دست می‌آورد. اما بررسی‌های کارآگاهان و مسئولین آن زمان درباره منشأ پول‌های او به هیچ نتیجه‌ای نمی‌رسید. تنها موردی که در آن سال‌ها توانسته بودند به خاطر آن این گنگستر آمریکایی را به دادگاه بکشانند، فرار مالیاتی بود! یکی از روش‌های او برای قانونی‌کردن درآمدها، تأسیس مراکز لباس‌شویی بود که فقط با پول نقد کار می‌کردند! واژه ذکرشده از همین ماجرا برداشته شده است.
در این مقاله قصد داریم تا ابعاد مختلف پولشویی را برای شما بررسی و تشریح کنیم. پس از آن، سعی می‌کنیم مصادیق و ریسک‌های این عمل مجرمانه در ارزهای دیجیتال را بررسی کنیم. برخی پروژه‌ها در حوزه بلاکچین با توجه به استراتژی خاصی که در افزایش حریم خصوصی کاربران دارند، پتانسیل بالایی برای انجام این عمل مجرمانه دارند. یکی از این موارد در صنعت بلاکچین، پروژه ارز مونرو است که به جولانگاهی برای فعالان دارک وب تبدیل شده است.
پولشویی چیست؟
به‌طور کلی هر فرآیندی که برای تمیزکردن و قانونی‌کردن پول‌هایی که از راه‌های غیرقانونی به‌دست آمده‌اند، استفاده شود نوعی پولشویی است. نکته منفی بزرگ این درآمدها آنجایی است که پول‌های کثیف یادشده وارد چرخه‌های معمولی اقتصاد و کسب و کارهای بزرگ و کوچک می‌شوند. این کار در صورتی که بدون برخورد و مجازات بماند، مستقیما مجرمان و تشکیلات مافیایی را تشویق به انجام اعمال مجرمانه می‌کند.
تاریخچه آغاز این پدیده شوم اقتصادی و اجتماعی، به زمان آل کاپون بازنمی‌گردد. بلکه پس از او این مفهوم به‌شکل فعلی درک شد و اقداماتی برای مبارزه با آن انجام شد. از نظر تاریخی، پولشویی یک عمل مجرمانه غیررسمی است که از صدها سال قبل آغاز شده است.
با تعریفی که از مفهوم فوق داشتیم، هر تاجری که در قرون گذشته، پول‌ها و سرمایه خود را به‌صورت کامل و دقیق برای فرار از مالیات حکومت اظهار نمی‌کرده است نیز مرتکب این عمل شده است. همچنین دزدها و یاغیانی که اجناس دزدی خود را با پنهان‌کردن منشأ آن‌ها به فروش می‌رساندند نیز از دیگر مصادیق بارز انجام پولشویی در طول تاریخ هستند.
حال با وجود و رسمیت‌یافتن پدیده‌‌هایی مانند ارز دیجیتال، بلاکچین، بازارهای جهانی، بانکداری اینترنتی و دارک نت طرح‌های مورداستفاده برای شستن و قانونی‌کردن درآمدهای غیرقانونی بسیار پیچیده‌تر از قبل شده است. تشخیص چنین فرآیندهایی امروزه به‌راحتی نمی‌تواند انجام شود زیرا در قالب تکنولوژی‌های جدید، رنگ و لعاب دیگری به خود گرفته‌اند.
بررسی مراحل مختلف و مشترک پولشویی؛ از تزریق سرمایه تا پیچیده‌کردن ردیابی
تمامی انواع پولشویی معمولا تا رسیدن به حالت عادی سرمایه و شکل تمیزشده و قانونی پول، مراحل مشترکی را باید پشت سر بگذارند. در این قسمت از مقاله مراحل سه‌گانه مشترک تبهکاران تا قانونی‌شدن سرمایه را بررسی می‌کنیم.
تزریق پول
مرحله اول یعنی تزریق پول جایی است که دارایی‌های به‌دست‌آمده از کارهای مجرمانه باید تبدیل به سرمایه‌های به‌ظاهر قانونی و معمولی شوند. واریز پول به حساب‌های بانکی یکی از موجه‌ترین و متداول‌ترین روش‌های مرحله اول پولشویی یا همان تزریق است. شاید حال فکر کنید که با این استراتژی این سرمایه سریعا قابل‌پیگیری و بررسی قانونی است. اما در اشتباه هستید زیرا این پول به نام افراد خلافکار به بانک واریز نمی‌شود.
بلکه برای انجام این کار یک واسطه در نظر گرفته می‌شود. این واسطه می‌تواند یک شرکت ثبت‌شده ناشناخته باشد. بسیاری از شرکت‌های ثبت‌شده به این منظور کاملا ساختگی هستند و درواقع هیچ سرمایه ثبتی مشخصی ندارند و تنها پول در حساب‌های آن‌ها جابجا می‌شود.
اما با تمامی اوصاف یادشده، بازهم این کار می‌تواند ریسک‌ها و خطرات بزرگی برای خلافکاران داشته باشد. زیرا سرازیرکردن حجم عظیمی از سرمایه به بانک با مبدأ نامشخص حتی توسط واسطه‌های حرفه‌ای نیز بسیار مشکوک است و می‌تواند افسران امنیتی را به خود جلب کند.
لایه‌بندی
در مرحله دوم یا لایه‌بندی تلاش می‌شود تا این ضعف و شک تا حدی پوشانده شود. مطابق این مرحله، تراکنش‌ها و معاملات متعددی به مکان‌هایی غیر از محل اصلی نگهداری دارایی انجام می‌شود. مثلا ممکن است طی مراحل متعددی قسمتی از معاملات و سرمایه‌ها به شرکت‌های تولیدی، کارخانه‌ها، کسب و کارهای بزرگ و متوسط و… منتقل شود. این پول در مراحل مختلف در گردش هرجه جلوتر می‌رود، پیگیری و رسیدن به منشأ اصلی آن نیز سخت‌تر می‌شود.
یک تکنیک مشهور دیگر در لایه‌بندی برای خلافکاران در انجام پولشویی وجود دارد که شاید در برخی فیلم‌ها آن را مشاهده کرده باشید اما متوجه منظور نشده باشید. خرید آثار هنری خصوصا تابلوهای نقاشی یکی از تکنیک‌های بسیار مرسوم خلافکاران برای انجام لایه‌بندی در پولشویی است. به غیر از این مورد، راه‌های دیگری نیز برای افزایش لایه‌های پیگیری و ردیابی سرمایه وجود دارد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به خرید املاک، خودروهای لاکچری و سوپرلوکس یا سایر سرمایه‌های قابل‌معامله گران‌قیمت اشاره کرد.
اما یکی دیگر از مکان‌ها و روش‌های مناسب برای لایه‌بندی سرمایه غیرقانونی، کازینوها و قمارخانه‌ها هستند. در کشور ما به دلیل قوانین حکومتی، اساسا چنین مراکزی غیرقانونی هستند و نمی‌توانند به‌صورت رسمی فعالیت کنند. به همین دلیل است که این موضوع به‌شکل رسمی در ایران غیرقابل‌انجام است. اما در اکثر کشورهای جهان کازینوها مکان‌های قانونی قماربازی هستند که خلافکاران از آن‌ها برای تمیزکردن پول خود استفاده می‌کنند.
به این صورت که پول‌ها در کازینوهای متعددی در کشورهای مختلف قرار داده می‌شود. حال شاید سؤال پیش بیاید که این سرمایه چگونه در بازی‌های قمار در این مراکز هدر نمی‌رود؟ پاسخ یک ترفند قدیمی در قمارخانه‌ها است که صاحب سرمایه اصلی و بزرگ با تعدادی یا باندی از دست‌اندرکاران کازینو تبانی می‌کند و بازی‌ها دست‌کاری می‌شوند! با این روش حتی ممکن است موجودی و سرمایه خلافکاران به شکل فزاینده‌ای رشد کند!
یکپارچه‌سازی و ادغام در مراکز قانونی
گام نهایی پولشویی، ورود سرمایه به مراکز قانونی برای تزریق به اقتصاد است. اینجا است که تبهکاران می‌توانند از سرمایه خود استفاده کنند و در قالب کسب و کارهای کاملا قانونی آن را وارد چرخه‌های بزرگ اقتصادی کنند. در این مرحله از صورتحساب‌های جعلی نیز بسیار استفاده می‌شود تا سرمایه‌ها بدون مشکل قانونی، وارد اقتصاد شوند. کشف این صورت‌حساب‌ها نیاز به حسابرس‌های مطمئن و حسابرسی‌های دقیق و طولانی‌مدت دارد که ممکن است ماه‌ها طول بکشد!
بعضی تبهکاران البته از یک روش بسیار زشت و غیراخلاقی دیگر نیز برای یکپارچه‌سازی سرمایه خود استفاده می‌کنند. آن‌ها در این مرحله معمولا خود را در نقش یک انسان بخشنده در مراکز خیریه قرار می‌دهند. عضویت در هیئت‌های ریاست این مراکز با حقوق‌های گزاف پشت‌پرده یکی دیگر از روش‌هایی است که از آن برای ادغام پول‌های کثیف در اقتصاد استفاده می‌شود.
البته در این میان برای پوشش فعالیت‌ها مشاهده شده است که پول‌های زیادی هم برای مراکز خیریه به‌شکل واقعی هزینه شده است. این کار برای جلوگیری از زیرسؤال‌رفتن و لورفتن این مراکز خیریه جعلی و پوششی با استفاده از تحت تأثیر قراردادن احساسات انسانی است.
شستشوی درآمدهای کثیف در دنیای ارزهای دیجیتال
ماهیت بلاکچین و ارزهای دیجیتال به‌شکلی است که احراز هویت مشتری یا KYC در آن معمولا دقیق و به‌راحتی انجام نمی‌شود. بسیاری از ساختارهای احراز هویتی اجباری که امروزه در برخی صرافی‌ها مانند بایننس وجود دارد، در سال‌های قبلی وجود نداشت. از طرفی حتی همین الان هم حجم عظیمی از سرمایه‌ها در پروژه‌ها و صرافی‌هایی است که اصولا پیگیری معاملات و ردیابی آن‌ها محلی از اعراب ندارد!
بنابراین این می‌تواند فرصت بسیار بزرگی برای تبهکاران باشد. زیرا حوزه ارزهای دیجیتال و بلاکچین خصوصا بعد از سال 2020 در میان تمامی سرمایه‌گذاران بازارهای مالی در جهان و حتی مردم عادی فراگیر شده است. در چنین شرایطی با افزایش سرمایه‌ها و نامشخص‌بودن پروتکل‌های تشخیص هویت، پولشویی در ارزهای دیجیتال و بلاکچین به‌راحتی قابل انجام است.
نکته جالب توجه اینجاست که اصلا برخی پروژه‌ها در بلاکچین تمرکز خود را روی نامشخص‌بودن طرفین معامله و افزایش حریم خصوصی کاربران قرار داده‌اند. برای نمونه، بلاکچین مونرو یکی از همین پروژه‌ها است. این خود باعث سخت‌ترشدن ردیابی و پیگیری تبهکاران و سرمایه‌های غیرقانونی آن‌ها است.
پولشویی بر بستر بلاکچین علاوه بر تمیز و قانونی‌کردن پول‌های به‌دست آمده از اعمال مجرمانه در دنیای واقعی برای جرم‌های مجازی مانند سرقت ارز دیجیتال از صرافی آنلاین، کلاهبرداری و جرایم سایبری نیز استفاده می‌شود. علاوه بر این ویژگی‌های ذکرشده از صنعت بلاکچین همواره این نگرانی را ایجاد کرده است که معاملات بدون پیگیری، می‌تواند زمینه گسترش گردش مالی آسان جنایتکاران و تروریسم را فراهم کند!
حال پس از بیان این همه نگرانی و ریسک در حوزه پولشویی در بلاکچین، سؤال اینجاست که آیا راه حلی برای این مشکل بزرگ وجود دارد؟ پاسخ مثبت است. پروتکل‌های نظارتی گسترده‌ای امروزه در بازارهای مالی در سراسر جهان در حال اجرا هستند که می‌توانند محدودیت‌های بزرگی برای پولشویی حتی در بستر بلاکچین ایجاد کنند.
مبارزه با پولشویی در ارزهای دیجیتالی و بلاکچین؛ FATF وارد می شود!
امروزه اکثر ارائه‌دهندگان خدمات مربوط به سرمایه‌های دیجیتالی (VASP) در سراسر دنیا از جمله صرافی‌های ارز دیجیتالی، از پروتکل ویژه FATF پیروی می‌کنند. این دستورالعمل که در واقع مبتنی بر مبارزه با پولشویی (AML) است به هر سازمان، کشور یا مجموعه‌ای که ورود می‌کند، فرآیندهای احراز هویت مشتری یا همان KYC را اجباری و ضروری می‌کند.
در صورت عدم‌پذیرش پروتکل معمولا فعالیت مجموعه غیرقانونی به‌حساب می‌آید و از طرفی دیگر نیز تحریم‌های بسیار سنگینی برای نهاد ردکننده FATF از سوی کشورهای حامی این پروتکل وضع می‌شود. شاید شما نیز اطلاع داشته باشید که کشور ما هم‌اکنون به‌دلیل عدم پذیرش این پروتکل نظارتی، از سوی قدرت‌های بزرگ جهان چقدر تحت فشار قرار می‌گیرد.
با این وجود، تبهکاران بازهم از تکنیک‌های پیچیده‌تر و پیشرفته‌تر برای تمیزکردن پول خود بر بستر بلاکچین استفاده می‌کنند. هر فناوری و تکنولوژی جدید در عرصه بلاکچین علاوه بر مزایایی که دارد می‌تواند به‌دلیل نوپابودن و رخنه‌های امنیتی، محلی برای گردش سرمایه‌های حاصله از جرایم بزرگ باشد.
مصادیق و جایگاه های شستشوی پول های کثیف در بلاکچین و ارز دیجیتال
مراحل سه‌گانه مشترک یادشده برای تمام انواع پولشویی‌ها که بالاتر درباره آن‌ها صحبت کردیم، در بلاکچین به شکل متفاوتی اجرا می‌شوند. گام اول یعنی تزریق پول توسط تبهکاران در این عرصه، با استفاده از ارسال سرمایه به آدرس‌های متعدد و مختلف یا کسب‌وکارهای مختلف بلاکچینی است. این کار ردیابی منشأ تزریق و شناسایی تجمیعی سرمایه‌ها را بسیار سخت می‌کند.
پس از تزریق پول و لایه‌بندی، برای ادغام و یکپارچه‌سازی سرمایه نیز دارایی‌ها از یک مبدأ ظاهرا قانونی و بدون مشکل به آدرس‌های مقصد یا یک صرافی ارسال می‌شوند. در چنین شرایطی، پیگیری معاملات در این حوزه واقعا سخت و دشوار می‌شود. در این قسمت از مطلب تعدادی روش و جایگاه بسیار محبوب و متداول در میان تبهکاران برای پولشویی در بلاکچین بیان شده است:
- خدمات Nested یا تو در تو در برخی از بلاکچین‌ها یکی از روش‌های محبوب تبهکاران برای شستن پول است. طیف وسیعی از خدمات در یک یا چندین صرافی که از آدرس‌های میزبانی‌شده توسط صرافی برای استفاده از نقدینگی صرافی‌ها و سایر فرصت‌های تجاری استفاده می‌کنند. این خدمات در برخی صرافی‌ها با استانداردهای مشخص و محکمی ارائه نمی‌شوند و این یکی از فرصت‌های بزرگ برای شستن سرمایه‌های غیرقانونی است.
متداول‌ترین نوع خدمات تو در تو در حوزه بلاکچین، کارگزاری خارج از بورس یا OTC است. این خدمت به کاربران اجازه می‌دهد تا به‌راحتی در بستری امن و بدون شناسایی مقدار زیادی ارز دیجیتال جابجا کنند.
چندی پیش وزارت دادگستری آمریکا گزارشی مبنی بر فقدان 280 آدرس ارز دیجیتال دخیل در پولشویی بیش از 28 میلیون دلار سرمایه سرقتی از صرافی توسط هکرهای منتسب به کره شمالی ارائه کرد.
- پلتفرم‌ها و بسترهای قمار در ارزهای دیجیتال: این روش محبوبیت خاصی بین تهبکاران دارد. سرمایه‌ها در این روش از طریق ترکیبی از آدرس‌های شناسایی‌شده و غیرقابل‌شناسایی به پلتفرم‌ها ارسال می‌شوند. با تبانی قبلی سرمایه‌گذار با افراد تأثیرگذار در پلتفرم قمار، این سرمایه یا به پول نقد تبدیل می‌شود و یا پس از عبور از بازی‌های قمار به دست تبهکاران می‌رسد.
- میکسر ارز دیجیتال سرویس‌هایی هستند که دارایی‌های دیجیتال را از آدرس‌های متعدد قبل از ارسال در فواصل زمانی تصادفی به کیف پول یا آدرس مقصد، ترکیب می‌کنند. این کار مستقیما باعث افزایش ویژگی حریم خصوصی و ناشناس‌ماندن طرفین معامله می‌شود. در آگوست سال 2021، سرویس میکسر حضانتی هلیکس در یک پولشویی 300 میلیون دلاری حاصله از جرائمی مانند قاچاق مواد مخدر دخالت داشت.
- صرافی‌های غیرمنطبق یا Non-compliant: صرافی‌هایی که از مقررات تبعیت نمی‌کنند را با این نام شناسایی می‌کنند. البته گاهی صرافی‌هایی که در زمینه تبعیت از مقررات ضعیف عمل کرده‌اند را نیز در ردیف همین صرافی‌ها به حساب می‌آورند. این صرافی‌ها معمولا فرآیندهای احراز هویت ضعیفی دارند و برخی از آن‌ها اصلا چیزی به نام احراز هویت ندارند!
جمع‌بندی؛ تکنولوژی های پیشرفته تر بلاکچین یعنی ریسک بیشتر برای پولشویی!
با ظهور فناوری‌ها و روش‌های جدید در این عرصه، ردیابی تبهکاران و روش‌های آن‌ها واقعا بسیار سخت است. به همین دلیل هرگاه تغییرات تکنولوژیک جدیدی داده می‌شود، ریسک‌ها و چالش‌های آن نیز در جلوگیری از تمیزکردن پول‌های غیرقانونی سخت‌تر می‌شود.
تجزیه و تحلیل پروژه‌هایی که بر حریم خصوصی و ناشناس‌ماندن معاملات تکیه دارند، شاید بتواند ایده‌هایی برای جلوگیری از شستن پول در بلاکچین بدهد. از طرفی تشویق یا اجبار سرویس‌ها و خدمات مختلف حوزه بلاکچین از طریق حکومت‌ها برای پذیرش FATF و پروتکل‌های احراز هویتی نیز بسیار می‌تواند سودمند باشد. اما به یاد داشته باشید که رسوخ‌های امنیتی موجود در هر تکنولوژی جدید در این عرصه همچنان راه را برای تبهکاران باز خواهد گذاشت.