برنامه های غیرمتمـرکز یا DApp (Decentralized Applications) یکی از ویژگیهای انقلابی و شگفت انگیز دنیای بلاکچینها و رمزارزهاست که میتواند ساز و کار امور رایج در جهان را به کلی عوض کند. برنامههای غیرمتمرکز به صورت مستقیم کاربران را به سرویس دهنده اصلی خدمات متصل میکنند و به جای آنکه بر روی یک سرور مرکزی قرار گیرند، بر روی یک شبکه غیرمتمرکز از سرورهای کامپیوتری اجرا میشوند.
همین ویژگی غیرمتمرکز بودن به DAppها اجازه میدهد که توسط نهادهای بزرگ و دولتها قابل سانسور و دستکاری نباشند. هیچ نهاد مرکزی نمیتواند برای کاربران برنامه های غیرمتمرکز محدودیت ایجاد کند، چرا که محیط DAppها معمولاً بسیار دموکراتیزه هستند و تمام سیاستهای کلی آنها توسط نظرات کاربران تعیین میشود.
در این مقاله قصد داریم به صورت کامل به معرفی اپلیکیشنهای غیرمتمرکز بپردازیم. در ادامه نیز به مطالبی همچون تفاوت برنامه غیرمتمرکز با برنامه های رایج و معرفی بهترین برنامههای غیرمتمرکز میپردازیم و در انتها نیز آینده برنامههای غیرمتمرکز را بررسی خواهیم کرد. اگر قصد آشنایی با این پدیده جدید را دارید، توصیه میکنیم حتماً تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
برنامه غیرمتمرکز یا DApp چیست؟
برنامه غیرمتمرکز یا Decentralized Applications که بهاختصار DApp نامیده میشوند، یکی از نوآوریهای بزرگ و مهم بلاکچینها و صنعت کریپتوکارنسی به حساب میآید که توسعه بیشتر آنها باعث تحول نحوه انجام کارها و جابجایی اطلاعات در جهان میشود.
شیوه جدیدی که DAppها در دنیای ما ایجاد خواهند کرد، احتمالاً باعث میشود که هر کس مالک اطلاعات و دادههای خود باشد و شرکتهای بزرگی همچون گوگل، فیسبوک، آمازون و … نتوانند با اطلاعاتی که رایگان از کاربران خود دریافت میکنند، دست به تجارت داده بزنند و با سوءاستفاده از اطلاعات کاربران برای خود ثروتهای کلان به وجود آورند.
توسعه DAppها احتمالاً منجر به ایجاد وب 3 خواهد شد که نسل بعدی اینترنت خواهد بود. همانطور که گفتیم برای اجرای برنامههای غیرمتمرکز از یک شبکه غیرمتمرکز از سرورها استفاده میشود. به هرکدام از این سرورها یک نود گفته میشود و مجموعهای از نودهای غیرمتمرکز در ارتباط با یکدیگر، وظیفه انتقال اطلاعات و فراهم آوردن قدرت پردازشی DAppها را بر عهده دارند.
ازآنجاکه هیچ سرور مرکزی برای اجرای DAppها وجود ندارد، برنامههای غیرمتمرکز نقطهضعف مرکزی ندارند و هکرها نمیتوانند با حمله به یک سرور این نوع از برنامهها را هک کنند. همچنین نهادهای بزرگ و دولتها نمیتوانند در مسیر جریان اطلاعات برنامههای غیرمتمرکز مشکل ایجاد کنند و قدرت سانسور و سوءاستفاده از اطلاعات کاربران DAppها را نخواهند داشت.
برنامههای غیرمتمرکز را میتوان مهمترین قدم برای حذف واسطهها و عادلانهتر کردن فضای انتقال اطلاعات در فضای وب در نظر گرفت. با کمک DAppها برای خرید یک خانه دیگر نیازی به دفتر اسناد رسمی نیست و طرفین میتوانند یک خانه را بدون نیاز به واسطه و بهصورت مستقیم معامله کنند. با DApp ها میتوان بدون نیاز به بانکها و نهادهای ناظر پول انتقال داد و حتی ماشینها و وسایل ما نیز میتوانند به کمک برنامه های غیرمتمرکز با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و منابع مازاد خود را به فروش برسانند.
ماشینهای خودران در آینده میتوانند به کمک DAppها با ماشینها و انسانهای دیگر در ارتباط باشند. شگفتانگیز نیست که ماشین شما در اوقاتی که به آن نیاز ندارید، به دنبال مسافر میرود و سپس از پولی که دست میآورد برای خرید سوخت و یا تعویض روغن استفاده میکند؟ البته که این موضوع بسیار جالب است و برنامههای غیرمتمرکز قدرت این را دارند که علاوه بر ارتباط انسانها، ارتباط ماشینها را نیز بسیار متحول کنند. با تفکر به این موضوعات متوجه میشوید که اهمیت DAppها و وب 3 در آینده بسیار بیشتر خواهد شد و به جزئی از زندگی روزمره ما تبدیل میشوند. برای خواندن مطالب بیشتر در مورد وب 3، میتوانید مقاله وب 3 چیست را مطالعه کنید.
برنامههای غیرمتمرکز و برنامههای رایج چه تفاوتی با هم دارند؟
همانطور که گفتیم اصلیترین تفاوت میان برنامه غیرمتمرکز و برنامه های رایج این است که اپلیکیشنهای غیرمتمرکز دارای یک نقطه مرکزی واحد برای تصمیمگیری نیستند. کدهای بکاند (Back End) برنامههای مرکزگرای فعلی بر روی یک سرور مرکزی اجرا میشوند و این در حالی است که کدهای بکاند یک DApp بر روی یک شبکه غیرمتمرکز اجرا میشود.
DAppها نسبت به برنامه های عادی چه مزایایی دارند؟
تفاوتهای اصلی DAppها با برنامههای رایج فعلی که بهنوعی مزیت آنها بهحساب میآیند، شامل موارد زیر است:
- تابآوری در مقابل خطا : در برنامههای استاندارد فعلی، پیش آمدن مشکل برای سرور مرکزی میتواند موجب توقف کل برنامه شود؛ اما در DAppها چنین مشکلی وجود ندارد و در اثر بروز مشکل برای یکی از نودهای شبکه (سرورهای فعال در شبکه غیرمتمرکز)، تأثیر قابلتوجهی بر روی کل شبکه ندارد.
- قابلیت تابآوری در مقابل سیلی از درخواستها : بهصورت کلی قدرت پردازش یک شبکه غیرمتمرکز بالاتر از یک سرور مرکزی است. این موضوع به آن معناست که هجوم ناگهانی کاربران به یک شبکه غیرمتمرکز موجب کندی و اختلال در عملکرد برنامههای غیرمتمرکز نخواهد شد. از طرف دیگر این مزیت باعث میشود که برنامه های غیرمتمرکز در مقابل حملات DDoS نیز مقاوم باشند.
- مقیاسپذیری : توسعهدهندگان برنامههای استاندارد فعلی، باید بعد از افزایش تعداد کاربران برنامه، ظرفیت سرورهای برنامه خود را افزایش دهند؛ اما در برنامه های غیرمتمرکز نیازی به این کار نیست؛ چراکه ظرفیت شبکه با افزایش تعداد کاربران آن زیادتر میشود.
- مقاوم در برابر تغییرات ناخواسته و سانسور : عدم وجود یک مرکز کنترل واحد باعث میشود که به وجود آوردن تغییرات بدون تأیید و قبول اعضا چالشبرانگیز و بسیار سخت باشد. بنابراین یک نهاد مرکزی نمیتواند بهراحتی محتواهای درون برنامه را سانسور یا محدود کند. معمولاً کاربران DAppها بر دادهها و داراییهای خود کنترل و مالکیت کامل دارند.
- وجود امنیت ارتقا یافته: فرآیند پردازش مرکزی باعث به وجود آمدن یک نقطهضعف مرکزی نیز میشود و به هکرها مکانی برای حمله میدهد. برنامههای غیرمتمرکز بسیار بیشتر از برنامههای عادی ایمن هستند؛ چراکه هیچ نقطهضعف مرکزی برای حمله هکرها ندارند.
- به هیچ نهاد واسطهای نیاز ندارند : برنامههای رایج برای کامل کردن تراکنشها به یک نهاد واسطه نیاز دارند؛ اما برنامههای غیرمتمرکز کاربران و ارائهدهندگان خدمات را بهصورت مستقیم به یکدیگر متصل میکنند. درواقع در برنامههای غیرمتمرکز، ارتباط کاربران نیازمند اعتماد نیست و کاربران برای اعتماد به یکدیگر نیاز به یک نهاد واسطه همچون بانک، بنگاه املاک و … ندارند.
- برنامههای غیرمتمرکز هیچگاه از دسترس خارج نمیشوند : DApp ها هیچگاه داون نمیشوند یا به زبان سادهتر هیچگاه از دسترس خارج نمیشوند. چراکه حتی اگر چند نود شبکه نیز آفلاین و خاموش شوند، هنوز نودهای (سرورهای اجرای برنامه) دیگری در شبکه وجود دارند که برنامههای غیرمتمرکز میتوانند به کمک آنها خود را در دسترس نگه دارند.
DApp ها نسبت به برنامههای عادی چه معایبی دارند؟
- ایجاد نوآوری و ارتقا در DAppها نسبت به برنامههای عادی دشوارتر است؛ چراکه برای به وجود آوردن هر تغییر در یک DApp، باید کاربران شبکه با آن موافقت کنند.
- DAppها برای برنامههایی که کاربران کمی دارند، مناسب نیستند.
- DApp ها ابزارهای کمتر شناختهشدهتری هستند و کاربران آنها رشد کمی دارد. مفهوم برنامههای غیرمتمرکز هنوز عمر چندانی ندارد و برای بسیاری از کاربران احتمالی ناشناخته است. همین باعث توسعه کند این نوع از برنامهها شده است.
ویژگیهای اختصاصی DAppها که در برنامههای عادی وجود ندارد
- برنامههای غیرمتمرکز معمولاً اپن سورس (Open Source) هستند. هرکسی میتواند کد اصلی یک برنامه را ببینید و بهاینترتیب این برنامهها در آینده بیشتر مورد اعتماد قرار خواهند گرفت.
- DApp ها از پولهای دیجیتالی اختصاصی خود (توکن) استفاده میکنند که به کاربرانشان اجازه دسترسی به کاربردهای معینی را میدهند.
- در برنامههای غیرمتمرکز تمام تصمیمها توسط شبکه گرفته میشود. این تصمیمها میتواند شامل اعتبارسنجی تراکنشها باشد که از طریق الگوریتمهای اجماع غیرمتمرکز صورت میگیرد. برای آشنایی با الگوریتمهای اجماع، میتوانید مقاله الگوریتم اجماع چیست؟ را بخوانید.
انواع برنامههای غیرمتمرکز
یکی از روشهایی که برای دستهبندی DAppها استفاده میشود، طبقهبندی آنها بر اساس نوع بلاکچینی است که در آنها به کار رفته است:
- برنامههای غیرمتمرکزی که بر روی بلاکچین اختصاصی خود ساخته شدهاند. بیتکوین و اتریوم مشهورترین مثال از این نوع DAppها هستند.
- برنامههای غیرمتمرکزی که بر روی بلاکچین DAppهای نوع اول ایجاد شدهاند، اما توکن اختصاصی خود را دارا هستند. یک مثال از این نوع برنامههای غیرمتمرکز Augur است که بر روی بلاکچین اتریوم ایجاد شده است.
- دسته سوم از DAppها، برنامههایی هستند که از سورس کد برنامههای نوع دو برای کارکرد خود استفاده میکنند. یک مثال از این نوع برنامههای غیرمتمرکز SAFE Network است که از پروتکل برنامه نوع دو Omni برای انتشار توکنهای خود استفاده میکند.
یکی دیگر از روشهای دستهبندی DAppها، بر اساس کاربرد آنهاست:
- برنامههای مالی: این DAppها به کاربران خود ابزارهایی برای مدیریت اموال خود میدهند. این اموال میتواند داراییهای فیات یا رمز ارز باشد. این برنامههای غیرمتمرکز به کاربران خود امکان مدیریت پسانداز، سرمایهگذاریها و سایر امور مالی خود را میدهند.
- برنامههای شبه مالی: این برنامهها با پول سروکار دارند، اما هدف اصلی آنها مدیریت پول و سرمایه نیست. مثالهایی از این نوع DAppها، برنامههایی هستند که برای سیستمهای امتیازدهی یا وفاداری مشتری فروشگاهها یا سازمانها استفاده میشود.
- برنامههای غیرمالی: DAppهایی هستند که اصلاً با پول سروکار ندارند. این برنامههای غیرمتمرکز میتوانند شامل سرویسهای احراز هویت شخصی، سرویسهای نظرسنجی و رأیگیری، سیستمهای غیرمتمرکز ذخیرهسازی فایل و … باشند.
علاوه بر موارد گفتهشده، DAppها را میتوان در دو دستهبندی کلی زیر نیز طبقهبندی کرد:
- DAppهای ناشناسساز یا پنهانگر: هر نوع از شبکه برنامههای غیرمتمرکز که هدف آنها ناشناس ساختن یا پنهان کردن هویت کاربرانشان است.
- DAppهای شفاف: در این نوع از برنامههای غیرمتمرکز، اپراتور نودها، فعالیت نودها را رهگیری میکنند تا اعتماد در شبکه باقی بماند.
بهترین برنامههای غیرمتمرکز موجود در دنیا
همانطور که گفتیم دستهای از DAppها وجود دارند که خودشان بلاکچین مستقل ندارند و معمولاً بر روی بلاکچین شبکههای غیرمتمرکز بزرگ اجرا شدهاند. بزرگترین بلاکچینهایی که بر روی آن برنامههای هوشمند ایجاد شده است، شامل بیتکوین، اتریوم، ایاس و ترون هستند.
در ادامه به معرفی تعدادی از بهترین DApp ها بر روی هرکدام از این بلاکچین ها خواهیم پرداخت.
DAppهای شبکه بیتکوین
اگرچه بلاکچین بیتکوین همچون اتریوم برای ایجاد برنامههای غیرمتمرکز ظرفیت و پتانسیل ندارد؛ اما محبوبیت اولین رمز ارز جهان باعث شده است تا تعدادی برنامه غیرمتمرکز بر پایه بلاکچین بیتکوین ایجاد شود که از آن جمله میتوان به برنامههای زیر اشاره کرد:
- شبکه لایتنینگ : این شبکه به منظور حل مشکل مقیاسپذیری بیتکوین به وجود آمد. شبکه لایتنینگ با انتقال تراکنشهای شبکه بیتکوین به خارج از زنجیره، ظرفیت و توان عملیاتی پردازش تراکنشهای شبکه بیتکوین را افزایش میدهد. شبکه لایتنینگ به عنوان یک ساختار افزوده بر بلاکچین بیتکوین کار میکند. این ساختار اجازه میدهد که کاربران کانال های پرداختی با یکدیگر برقرار کنند. تا زمانی که یک کانال پرداخت میان دو کاربر برقرار باشد، تراکنشهای انجام شده توسط این کانال بسیار سریع و ارزان خواهد بود.
- فکتوم : فکتوم نیز یک پلتفرم غیرمتمرکز بر مبنای بلاکچین بیتکوین است و مانند یک ساختار افزوده در لایههای بالاتر عمل میکند. این پلتفرم بهگونهای طراحی شده است که تعداد نامحدودی از دادهها را بدون امکان دستکاری ذخیره کند و همچنین شرایطی را نیز برای اعتبارسنجی سریع این دادهها فراهم آورده است. این پلتفرم میتواند چیزهای مهمی همچون قراردادها، اسناد، برنامهها و … را ذخیره نماید. جالب است بدانید وزارت امنیت داخلی آمریکا از فکتوم استفاده میکند.
DAppهای شبکه اتریوم
برخلاف شبکه بیتکوین، اتریوم بهصورت دقیق برای ساخت برنامههای غیرمتمرکز طراحی شده است. اتریوم زبان برنامهنویسی خود به نام سالیدیتی را داراست که به منظور ساخت قراردادهای هوشمند طراحی و توسعه داده شده است. قراردادهای هوشمند حاصل فناوری DAppهای مدرن هستند. با وجود مشکلات مقیاسپذیری اتریوم و رقبای قدرتمندی که برای اتریوم وجود دارد، هنوز هم بهعنوان یک انتخاب محبوب برای توسعه DApp ها شناخته میشود.
از جمله برنامههای غیرمتمرکزی که بر پایه بلاکچین اتریوم ساخته شدهاند، میتوان به موارد زیر اشاره کرد :
- Augur: پلتفرم غیرمتمرکزی است که برای پیشبینی بازارها ایجاد شده است. یک کاربر میتواند با پیشبینی روند یک بازار از شبکه جایزه دریافت کند. چنانچه پیشبینی کاربر صحیح باشد، جایزههای بیشتری نیز از شبکه دریافت خواهد کرد.
- گولم: پلتفرمغیرمتمرکزی است که زیربنای ساخت یک بازار جهانی برای قدرت محاسباتی را فراهم میآورد. گولم به کاربران سراسر جهان اجازه میدهد که قدرت محاسباتی کامپیوترهای خود را با یکدیگر معامله کنند. کسانی که به قدرت محاسباتی نیاز دارند، میتوانند قدرت موردنیاز خود را کاربران دیگر بخرند. گولم یک ابرکامپیوتر اوپن سورس و غیرمتمرکز است که هرکسی میتواند به آن دسترسی داشته باشد. این ابرکامپیوتر برای تأمین قدرت خود از قدرت محاسباتی کامپیوترهای کاربران شبکه استفاده میکند.
- Ethlance: پلتفرم Ethlance، هدف غیرمتمرکزسازی بازار فریلنسرها را دنبال میکند. بهطورمعمول، افرادی که در نظر دارند مهارتها و تخصص خود را بهصورت آنلاین به مشتریان بفروشند باید از یک واسطه استفاده کنند. درنتیجه هم فریلنسر و هم کارفرما، نیاز به پرداخت یک کارمزد خواهند داشت که برخی از پلتفرمها، مبلغی به میزان ۲۰% از ارزش کل پروژه را مطالبه میکنند. انجام این فرآیند، در یک سیستم غیرمتمرکز بهتر و ارزانتر خواهد بود. با هدف رفع این مشکل، Ethlance ایجاد شده است. ازآنجاییکه Ethlance، یک DApp است، فریلنسرها و کارفرمایان، از قراردادهای هوشمند برای مدیریت معاملات خود استفاده میکنند. بهاینترتیب، هیچ واسطهای برای پرداخت کارمزد نیز وجود ندارد. همچنین، این امر بدان معناست که افراد، همواره در زمان مقرر و تنها وقتیکه کار تمام شده باشد، پول را پرداخت میکنند.
DApp های شبکه ایاس
ایاس یک پلتفرم بلاکچینی برای توسعه دادن DAppهاست و یکی از رقبای سرسخت اتریوم محسوب میشود. ایاس ابتدا بر روی بلاکچین اتریوم ساخته شده بود و سپس به بلاکچین اختصاصی خود منتقل شد. برخلاف اتریوم، کارمزد تراکنشها در شبکه EOS صفر است و تراکنشهای سریعتری نسبت به شبکه اتریوم دارد. بااینحال ایاس کاملاً یک پلتفرم غیرمتمرکز نیست و توسط کمپانی Block.one کنترل و مدیریت میشود.
ازجمله برنامههای غیرمتمرکزی که بر پایه بلاکچین اتریوم ساخته شدهاند، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
اور پدیا: یک دانشنامه اینترنتی جهانی و عمومی با محتوای رایگان که همانند ویکیپدیا است. اورپدیا اوایل آگوست 2018 بر روی بلاکچین EOS راهاندازی شد. درنتیجه اورپدیا به اولین دانشنامه غیرمتمرکز جهان تبدیل شد که در مقابل سانسور ایمن است.
هایروایبز: یک بازار کار برای افرادی است که کسبوکار آنها توسط کل اجتماع، مدیریت و کنترل میشود. کارفرمایان میتوانند بر روی پلتفرم، فرصتهای شغلی قرار دهند و بهترین گزینه را با کمک اجتماعی انتخاب کنند. کاربران علاقهمند به پیدا کردن بهترین گزینهها هستند؛ زیرا میتوانند کمیسیون کوچکی از کارفرما دریافت کنند.
ایوا: ایوا نرمافزاری است که با عنوان اوبر بلاکچین ایاس شناخته میشود. ایوا یک پلتفرم تاکسی اینترنتی محسوب میشود که در آن مسافران و رانندگان میتوانند از شبکه نامتمرکز برای هماهنگی انتقال شهری استفاده کنند. به لطف این DApp، راننده ۸۵ درصد هزینه را دریافت میکند، هر زمان که بخواهد رانندگی میکند و مزایایی در قالب تخفیف اشتراکی ایوا دریافت مینماید.
DAppهای شبکه ترون
ترون یک پروژه بلاکچینی و یک محیط غیرمتمرکز برای ایجاد و میزبانی دیجیتال از محتوای سرگرمکننده است. این پلتفرم بخشی از شبکه سرگرمی جهانی است که بر روی بلاکچین فعالیت میکند و فاقد یک بدنه حکومتی است.
888 ترون: یک برنامه بازی و سرگرمی محبوب بر روی شبکه ترون است. این بازی بزرگترین پلتفرم آنلاین بر روی بلاکچین ترون محسوب میشود. برای آشنایی بیشتر با ترون می توانید مقاله ترون چیست؟ را مطالعه کنید.
آینده برنامههای غیرمتمرکز
در حال حاضر بیش از ۱۰۰۰ اپلیکیشن غیرمتمرکز وجود دارند و بسیاری از آنها به دنبال تبدیل جهان به مکانی شفافتر و منصفانهتر هستند. اعضای جامعه بلاکچین عقیده دارد که اپلیکیشنهای غیرمتمرکز، در بخشهای مختلفی از سیاست گرفته تا انرژی و حسابداری را دگرگون خواهند کرد. اما چگونه انرژی و سیاست میتوانند از منافع اپلیکیشنهای غیر متمرکز بهرهمند گردند؟
بخش انرژی
برق، یک منبع بینظیر است که موردنیاز هر فردی است. متأسفانه بخش انرژی توسط شرکتهای بزرگی کنترل میشود و تنها هدف آنها، پولسازی بیشتر است. به همین دلیل، مردم برای دسترسی داشتن به برق هیچ راهی جز پرداخت قیمتهای گران ندارند.
پاورلجر یک سازمان بلاکچینی است که درحالتوسعه یک DApp برای حل این مشکل است. ایده زیربنایی پاور لجر، فراهم کردن این امکان برای افراد است که برق اضافی خود را از طریق یک بازار همتا به همتا بفروشند. این پروژه، نهتنها انرژیهای سبز مانند انرژی خورشیدی را ترویج میدهد؛ بلکه همچنین اطمینان حاصل میکند که خریداران قیمتی منصفانه و شفاف پرداخت کنند. این DApp، واسطهگری شرکتهای بزرگ را که معمولاً بخش بزرگی از سود را برداشت میکنند، حذف میکند.
بخش سیاست
رأی دادن در یک انتخابات دولتی، یک حق انسانی مهم برای هر فرد است. در جهان واقعی، اغلب میشنویم که دولتها تلاش میکنند که رأیدهندگان را از طریق تهدیدها و خشونت بترسانند. حتی میشنویم که آنها سیستم رأیدهی را با حقهبازی فریب میدهند. درنتیجه، سیاست، حوزهای است که تا حد زیادی از غیرمتمرکزسازی سود خواهد برد.
گروهی از توسعهدهندگانی که به دنبال حل این مشکلات هستند، سایت FollowMyVote را ایجاد نمودهاند که امکان رأیگیری با استفاده از بلاکچین اتریوم را برای افراد فراهم خواهد کرد. با استفاده از یک اپ غیرمتمرکز برای تأیید هویت رأیدهندگان، اکنون انتخابات میتواند امن، قابلاعتماد و شفاف باشد. با استفاده از این سیستم امکان تقلب و فریب وجود ندارد؛ زیرا هر رأی بهطور جداگانه در بلاکچین عمومی تأیید میگردد و قابلتغییر نیست.
کاربردهای دیگر برنامههای غیرمتمرکز
- تبلیغات
- حسابداری
- بانکداری
- بیمه
- استقراضها و وامهای مسکن
- تأیید هویت
- املاک
سخن پایانی
همانطور که دهههای پیش اینترنت زندگی انسانها را متحول کرد، برنامههای غیرمتمرکز نیز همچون اینترنت میتوانند آینده زندگی انسانها را دگرگون و وارد عصر جدیدی از زندگی بشری کنند. یک زندگی که در آن انتقال اطلاعات در فضایی عادلانهتر انجام و روابط انسانها با یکدیگر بهصورت مستقیم و بدون نیاز به نهادهای واسطه انجام میشود. عصری که در آن ماشینها هم میتوانند با انسانها و سایر ماشینها معامله کنند و دیگر صرفاً ابزاری تحت کنترل انسانها نیستند.