دیفای یا امور مالی غیرمتمرکز چیست؟ بررسی کامل DeFi

این روزها نام دیفای (DeFi) یا امور مالی غیرمتمـرکز (DecentralizedFinance) به یکی از پرطرفدارترین بخش‌ها در حوزه رمزارزها تبدیل شده است. اکوسیستمی که با هدف حذف واسطه‌های مالی سنتی فعالیت می‌کند و در طی یک سال گذشته همواره یکی از مهمترین بخش‌های بازار ارزهای دیجیتال بوده است.

سیستم مالی سنتی

برای فهم عمیق دیفای، ابتدا باید سیستم مالی سنتی را شناخت. در گذشته معامله‌های بشر با کالا و خدمات انجام می‌گرفت و معامله پایاپای نام داشت. یک معامله تنها زمانی می‌توانست انجام گیرد که طرفین مقداری کالای اضافی در اختیار داشته باشند و هر یک به کالای فرد دیگر نیاز داشته باشد.

با رشد اقتصاد، نیاز به یک واسطه که نماینده مقدار مشخصی از ارزش باشد بیش از پیش حس شد. این نیاز به ایجاد «ارز» (Currency) منجر شد. پس از اختراع ارز، دیگر نیازی نبود دقیقاً همان چیزی را در اختیار داشته باشید که طرف مقابل نیاز دارد و می‌توانستید خیلی راحت ارز به او بدهید. آنها هم می‌توانستند این ارز را به هر روشی که دلشان می‌خواهد خرج کنند و هر آنچه که لازم دارند را از شخص دیگری بخرند. سؤال اینجاست که آیا این اتفاق به ایجاد یک شرایط برد-برد منجر شد یا نه؟

در ابتدا پول در مصر به ‌شکل یک رسید معامله می‌شد. این رسید نشان‌دهنده مقداری غلات بود که در انبار غله نگه‌داری می‌شد و تکه‌هایی از مس که به‌شکل پوست گاوها در آمده بودند، به‌عنوان ابزار مبادله مورد استفاده قرار می‌گرفتند. چینی‌ها حدود سال ۷۷۰ قبل از میلاد اولین اشکال سکه را مورد استفاده قرار دادند.

این در حالی است که اسناد تاریخی نشان می‌دهد در سال ۶۲۰ قبل از میلاد، اولین شکل امروزی سکه‌ها در لیدیه و توسط پادشاه آنها، الیاتس، ایجاد شده است. ضرب سکه باعث شد تا معاملات داخلی و خارجی لیدیه بیشتر و به یکی از ثروتمندترین قلمروهای آسیای صغیر تبدیل شود.

سپس قبل از مدرنیته، با توجه به احساس نیاز به اعتبار و ابزاری سبک‌تر برای معاملات، پول کاغذی عرضه شد. این پول‌های کاغذی در واقع اوراق بدهی بودند که از سوی عرضه‌کننده به افراد دیگر اعطا می‌شد. برای استفاده از این اوراق، مردم باید به نهادهای مرکزی نظیر دولت‌ها یا بانک‌ها اعتماد می‌کردند؛ از همین رو، به آن اندازه که پول کاغذی در اختیار مردم قرار می‌گرفت، ارزش ذخیره نمی‌شد.

با وجود نیاز به این اعتماد و نبود راهی که بتوان سیستم را مورد بررسی قرار داد، مقامات مرکزی قدرت بسیاری پیدا کردند. این قدرت از آنجا ناشی می‌شد که آنها می‌توانستند بدون پشتوانه‌سازی، پول چاپ کنند. با کنارگذاشتن استاندارد طلا در سال ۱۹۷۱، اعتماد به دولت آمریکا به تنها پشتوانه این ارز تبدیل شد؛ این یعنی ارزش دلار به ثبات دولت و اقتصاد کشور متکی بود.

رایانه‌ها و اینترنت امکان انتقال سریع داده‌ها از هر جای دنیا به هر جای دیگر را مهیا کردند. اینترنت این امکان را در اختیار ما قرار داد که بتوانیم پایگاه‌داده بسازیم تا ببینیم هر فرد چه میزان پول در اختیار دارد. پس از اینترنت، انتقال پول به معنی انتقال داده از حساب بانکی یک فرد به فرد دیگر بود.

کارت‌های پرداخت، کارت‌های اعتباری و پول دیجیتال، همه و همه وجود خود را به اینترنت مدیون‌اند. با وجود قانون‌گذاری‌ها در این حوزه و کنترل تمام بخش‌های نظام پولی توسط نهادهای مرکزی، همچنان راهی نیست که بتوان سیستم را مورد بررسی قرار داد.

معاملات همتا به همتا

بیت‌کوین، به‌عنوان اولین بلاک‌چین دنیا،‌ یک «سیستم پول نقدِ همتا به همتا peer to peer» است؛ به‌عبارت‌دیگر، بیت‌کوین شبیه یک ارز عمل می‌کند که توسط هیچ نهادی کنترل نمی‌شود. از آنجایی که ارز بخشی از سیستم مالی است، می‌توان گفت که اولین راهکار برای معاملات همتا به همتا بر روی بستر بلاک‌چین، مبتنی بر دیفای یا امور مالی غیرمتمرکز بوده است.

طبق تخمین‌ها، تنها کمی بیشتر از ۸ درصد از پول‌های دنیا به‌شکل پول نقد (سکه یا اسکناس) وجود دارد و چیزی در حدود ۹۲ درصد از آنها به‌شکل دیجیتالی نگه‌داری می‌شوند. همین موضوع باعث می‌شود که پتانسیل یک پول دیجیتال برای شکوفایی بیشتر شود. هر روز تعداد بیشتری از خدمات مالی و بانکی روی بلاک‌چین ارائه می‌شوند. این خدمات را می‌توان نوعی گسترش بی‌طرفانه در ارتباط با مفهوم یک ارز همتا به همتا دانست.

محدودیت‌های حاکمیتی و مشکلاتی نظیر اوراکل‌ها، یکی از دلایلی است که ارتباط امروز، راهکارهای مبتنی بر بلاک‌چین و دنیای واقعی آن گونه که باید نیست. دولت‌ها و نهادهای حاکمیتی عموماً در واکنش‌های خود کُند عمل می‌کنند و دلیل این موضوع را می‌توان روندهای طول و دراز قانونی و پروسه متقاعدکردن دیگر احزاب سیاسی برای پذیرش رویکردی خاص دانست.

با وجود اینکه راهکارهای دیفای ممکن است مورد پذیرش قانون‌گذاران قرار نگیرد، کسی نمی‌تواند جلوی ورود یک راهکار تازه و استفاده از آن در شبکه را بگیرد. به محض این که چنین راهکاری کار خود را آغاز کند، هیچ قدرت مرکزی‌ای نمی‌تواند آن را پایین بکشد. 

دیفای DeFi چیست؟

همان طور که گفتیم، امور مالی غیرمتمرکز که به اختصار دیفای خوانده می‌شود، یک اکوسیستم در حوزه فین‌تک است. در واقع امور مالی غیرمتمرکز کاربردها و اپلیکیشن‌هایی هستند که در پروتکل‌های بلاک‌چینی ساخته می‌شوند؛ همین مسئله باعث می‌شود که ذاتی غیرمتمرکز داشته باشند. بیشتر اپلیکیشن‌های حوزه دیفای روی بلاک‌چین اتریوم ساخته شده‌اند ولی در ماه‌های اخیر با ظهور نسل جدید بلاک‌چین‌ها، شاهد گسترش دیفای در دیگر بلاک‌چین‌ها هم بوده‌ایم.

بسیاری دیفای را یک جهش بر بستر فناوری بلاک‌چین می‌دانند. هدف DeFi ایجاد یک سیستم مالی متن باز، فراگیر، غیرمتمرکز، بدون نیاز به کسب مجوز، مقاوم در برابر سانسور و شفاف است. سیستمی که هر فردی با یک کیف پول ارز دیجیتال، دستگاه هوشمند مثل تلفن همراه یا رایانه و اینترنت بتواند از آن استفاده کند.

در سیستم‌های دیفای، کاربران از طریق اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز (DApp) با شبکه تعامل دارند. این اپلیکیشن‌ها امکان کنترل کامل دارایی‌ها را برای کاربران به ارمغان می‌آورند. به محض آن که کاربر پول خود را سپرده‌گذاری کند، مدیریت و کنترل نحوه سرمایه‌گذاری از طریق قراردادهای هوشمند بر عهده خودش است و نیازی به اعتماد به واسطه‌های انسانی برای انجام این کارها نیست.

قراردادهای هوشمند

اپلیکیشن‌های دیفای، قوانین مالی و پروسه‌های این حوزه را به قراردادهای هوشمند و کدهای رایانه‌ای تبدیل می‌کنند. بهره‌گیری از کدنویسی و قراردادهای هوشمند، روند استفاده از آن‌ها را خودکار می‌کند و امکان دسترسی افرادِ حاضر در شبکه را تسهیل می‌کند.

وقتی قوانین در قالب کدها به قراردادهای هوشمند وارد می‌شوند، کاربران می‌توانند به‌ شکل خودکار و تنها با یک کلیک، بسیاری از دستورها و پردازش‌ها را انجام دهند؛ انجام این اقدامات در امور مالی سنتی و متمرکز هزینه بر و کارها به‌ شکل دستی انجام می‌شود. نباید فراموش کرد که قراردادهای هوشمند انجام تراکنش‌ها را سریع‌تر‌، ارزان‌تر، ساده‌تر و امن‌تر می‌کنند.

دیفای چه مزایایی دارد؟

امور مالی غیرمتمرکز دارای نقاط قوتی هستند که باعث انقلابی‌بودن آنها شده است. در ادامه به برخی از این نقاط قوت اشاره می‌کنیم.

امور مالی آزاد

دیفای دسترسی به خدمات مالی را به‌شکلی آزاد برای کاربران فراهم می‌کند؛ یعنی کاربران می‌توانند صرف نظر از اعتبارسنجی و وضعیت مالیشان، به سیستم دیفای دسترسی داشته باشند و از آن بهره ببرند. کاربران برای دسترسی به این حوزه تنها به یک کیف پول رمزارز، دستگاه هوشمند و اینترنت نیاز خواهند داشت.

بدون نیاز به دریافت مجوز

شبکه‌های دیفای ذاتاً بدون نیاز به مجوز و ضدسانسور هستند؛ این یعنی هیچ نهاد متمرکزی کنترل آنها را بر عهده ندارد و کسی نمی‌تواند فعالیت آن را متوقف کند. در واقع برای استفاده از این سیستم، کاربران نیازی به کسب اجازه از کسی ندارند. در DeFi خبری از نگهبان‌هایی نیست که اجازه بهره‌مندی از خدمات را به شما بدهند. هر کسی می‌تواند به‌صورت آزاد با دیگر کاربران حاضر در شبکه تعامل داشته باشد.

غیرمتمرکز و سازگار

نرم‌افزارهای دیفای روی شبکه‌های بلاک‌چینی غیرمتمرکز ایجاد شده‌اند؛ این یعنی هیچ امکانی برای توقف فعالیت‌های آن‌ها وجود ندارد. از سوی دیگر، بیشتر بلاک‌چین‌ها سازگار هستند و کاربران می‌توانند دارایی‌های متنوع را در پلتفرم‌های مختلف معامله کنند.

دسترسی جهانی

دسترسی به شبکه‌های دیفای در تمام نقاط جهان امکان‌پذیر است. تمام کاربران می‌توانند از طریق اینترنت و با استفاده از کیف پول‌هایی که روی دستگاه‌های هوشمند خود نصب می‌کنند، به آنها دسترسی پیدا کنند. هیچ دولت، نهاد یا فشاری از سوی مراجع مختلف نمی‌تواند کاربران را مجبور کند که در امور مالی غیرمتمرکز فعالیت نکنند. در واقع اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که در اقصی نقاط جهان در دسترس باشند.

همتا به همتا

اپلیکیشن‌های دیفای نیازی به واسطه و میانجی ندارند. منطق پشت انواع تراکنش‌ها در کدهای پلتفرم قرار گرفته است و تمام کاربران به‌صورت دیجیتالی با آن‌ها موافقت کرده‌اند. این موضوع هزینه واسطه‌ها و میانجی‌ها را کاهش می‌دهد و این امکان را در اختیار اپلیکیشن‌ها قرار می‌دهد که خدمات خود را با رقابتی‌ترین قیمت ممکن به دست کاربران برسانند.

شفافیت

کدها و شرایط تراکنش‌ها و تعاملات در DeFi شفاف است. کاربران می‌توانند هر زمان که بخواهند اعتبار و کارکرد کدها را بررسی کنند تا ببیند آیا اشکالی متوجه سرمایه‌های آنها هست یا نه.

کاربردهای دیفای چیست؟

دیفای دارای کاربردهای متفاوتی است و هر یک از پلتفرم‌هایی که بر بستر اکوسیستم دیفای کار می‌کنند، هدفی خاص دارند.

اعطای وام

پلتفرم‌های اعطای وام یا لندینگ (Lending)، به اعطاکنندگان و دریافت‌کنندگان وام امکان تعامل با یکدیگر را در بستری مبتنی بر قراردادهای هوشمند می‌دهد؛ یعنی در دیفای دیگر خبری از واسطه‌ها برای دریافت و اعطای وام نیست. اعطاکنندگان با ارائه وام به متقاضیان، سود خود را در قالب ارزهای دیجیتال دریافت می‌کنند. از سوی دیگر، دریافت‌کنندگان وام هم می‌توانند بدون فروش دارایی‌های خود، نقدینگی بیشتری برای خود دست و پا کنند.

استیبل کوین‌ها

استیبل کوین‌ها به ارزهای دیجیتالی اطلاق می‌شوند که مانند رمزارزهای دیگر نوسان نمی‌کنند؛ چراکه پشتوانه آن‌ها یک دارایی دیگر نظیر یک ارز رایج است. استیبل کوین‌ها این امکان را در اختیار ما قرار می‌دهند که دارایی‌های حقیقی در دنیای واقعی را در بستر بلاک‌چین به‌صورت توکن در بیاوریم و آنها را معامله کنیم.

صرافی‌های غیرمتمرکز

صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) خدماتی مشابه صرافی‌های معمولی رمزارزها ارائه می‌کنند. با این تفاوت که در صرافی‌های غیرمتمرکز خبری از ذخیره دارایی‌ها روی صرافی وجود ندارد. صرافی‌های غیرمتمرکز امکان معاملات رمزارزها به‌صورت همتا به همتا و بدون نیاز به واسطه را فراهم می‌کنند.در صرافی‌های غیرمتمرکز انجام معاملات با استفاده از قراردادهای هوشمند انجام می‌گیرد. به محض آغاز معامله، یک سلسله از قراردادهای هوشمند اجرا می‌شوند تا این اطمینان حاصل شود که معامله در بستری امن و سریع اتفاق می‌افتد.

بازارهای پیش‌بینی

یکی از مهم‌ترین کاربردهای دیفای، بازارهای پیش‌بینی است. DeFi این امکان را فراهم می‌کند تا بتوان پلتفرم‌های پیش‌بینی بدون نیاز به واسطه ایجاد کرد.

مفاهیم مهمی درباره دیفای DeFi که باید بدانید

ساخت مجدد

اپلیکیشن‌های دیفای عموماً متن‌باز هستند؛ یعنی هر کسی می‌تواند کدهای آنها را ببینند و از این کدها استفاده کند. با استفاده از این قابلیت می‌توان اپلیکیشن‌های تازه‌ای ایجاد کرد که ممکن است از اپلیکیشن اول بزرگتر و کارآمدتر باشند.

آجرهای پول

همان طور که در بخش قبلی گفتیم، دیفای امکان ساخت مجدد را به کاربران می‌دهد؛ از همین رو، می‌توان آن را نوعی آجر در نظر گرفت. با استفاده از این آجرها می‌توان سازه‌های بزرگ‌تر ساخت. بسیاری در حوزه ارزهای دیجیتال و دیفای، از این فناوری به‌عنوان آجر پول استفاده می‌کنند که می‌توان از آن برای ساخت محصولات مالی تازه‌تر بهره برد.

استخراج نقدینگی

استخراج نقدینگی (Liquidity Mining) به کاری گفته می‌شود که در آن فرد با تأمین نقدینگیِ صرافی‌های غیرمتمرکز، سود و کارمزد دریافت می‌کند. صرافی‌های غیرمتمرکز به کاربران خود نقدینگی ارائه می‌کنند و به آن دسته از کاربرانی که بخواهند ارزهای دیجیتال در صرافی سپرده‌گذاری کنند و نقدینگی صرافی را بالاتر ببرند، پاداش می‌دهد.

کشت سود

ییلد فارمینگ یا کشت سود (Yield Farming) عملیاتی است که در آن کاربران می‌توانند با اعطای ارزهای دیجیتال خود به پروتکل‌ها در قالب وام و سپرده، پاداش دریافت کنند. معامله‌گرانی که بخواهند از این طریق سود بیشتری کسب کنند، می‌توانند از طریق استراتژی‌های پیچیده، در چند پلتفرم اعطای وام مختلف فعالیت کنند. کشت سود نوعی از استخراج نقدینگی است؛ با این تفاوت که برای دریافت سود حداکثری، از استراتژی‌ها و تکنیک‌های پیچیده‌ای استفاده می‌شود.  

ضرر موقت

تأمین‌کنندگان نقدینگی برای دریافت کارمزد صرافی، جفت ارزهای معاملاتی صرافی‌های غیرمتمرکز را سپرده‌گذاری می‌کنند. ضررهای موقتی که به‌واسطه نوسانات این جفت ارزهای معاملاتی متوجه کاربر می‌شود، ضرر موقت (Impermanent Loss) نام دارد. تنها در صورتی که تأمین‌کننده نقدینگی تصمیم بگیرد نقدینگی تأمین‌شده خود را برداشت کند، این ضرر موقت به ضرر دائم تبدیل خواهد شد.

چالش‌ها و ریسک‌های دیفای

بدون شک امور مالی غیرمتمرکز آینده امیدوارکننده‌ای دارند؛ اما نباید فراموش کرد که این فناوری دارای نقاط ضعف و چالش‌هایی است.

نرخ پذیرش

میزان پذیرش همچنان یکی از چالش‌های دیفای است. تنها بخشی از کاربران حوزه رمزارزها در دیفای هم فعالیت می‌کنند. تنها داشتن یک کیف پول، اینترنت و یک دستگاه هوشمند برای تعامل با اپلیکیشن‌های دیفای کافی است. با این حال نرخ پذیرش آن پایین است.

یکی از عوامل پایین‌بودن نرخ پذیرش در DeFi ، چالش‌ها و سختی‌های ایجادکردن کیف پول ارزهای دیجیتال است. بسیاری از علاقه‌مندان به حوزه رمزارزها، کارکردن با متامسک (Metamask) و نرم‌افزارهای مشابه را ساده توصیف می‌کنند؛ ولی یک کاربر معمولی که آشنایی خیلی زیادی با ارزهای دیجیتال ندارد، ساختن یک کیف پول را یکی از سخت‌ترین بخش‌های تعامل با ارزهای دیجیتال می‌داند.

پهنای باند

شرکت‌های مالی بزرگ نظیر ویزا و پی‌پل در هر ثانیه هزاران تراکنش را پردازش می‌کنند. این در حالی است که ظرفیت شبکه‌های بلاک‌چینی تا این اندازه نیست و آنها می‌توانند در هر ثانیه تعداد محدودی تراکنش را مدیریت و پردازش کنند. در حال حاضر پروژه‌های زیادی با هدف افزایش مقیاس‌پذیری فعالیت می‌کنند که از جمله مشهورترین آنها می‌توان به شبکه لایتنینگ (Lightning Netwrok) اشاره کرد. نباید فراموش کرد که پروژه‌های بلاک‌چینی نسل جدید هم قابلیت پردازش تعداد زیادی تراکنش بر ثانیه را دارند، ولی همچنان نسبت به سیستم‌های سنتی عقب‌ترند.

نوسانات

نوسانات ارزهای دیجیتال یکی دیگر از چالش‌های پیش روی دیفای است. قیمت بیت‌کوین و ارزهای دیجیتال دیگر، در هر ثانیه تغییرات زیادی را تجربه می‌کنند و همین مسئله به ثبات دیفای و اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز آسیب می‌رساند. از سوی دیگر، کاربران این اپلیکیشن‌ها آن گونه که باید نمی‌توانند از استراتژی خود بهره ببرند. همان طور که گفتیم، استیبل کوین‌ها تا حدی می‌توانند امنیت لازم را به این حوزه وارد کنند، ولی در تمام تراکنش‌های پلتفرم‌های دیفای نمی‌توان از آنها استفاده کرد.

اشکال در قراردادهای هوشمند

قراردادهای هوشمند را می‌توان ستون فقرات پروتکل‌های دیفای دانست. آنها نحوه اجرا و سازوکارهای مختلف تراکنش‌های کاربران را تعیین می‌کنند. قراردادهای هوشمند متن‌باز هستند و هر کسی می‌تواند کارکرد آنها را مورد بررسی قرار دهد. در این میان برخی شرکت‌ها هم هستند که کارشان بررسی این قراردادهای هوشمند است. شرکت‌ها و پروژه‌های بلاک‌چینی عموماً پیش از اجرای قراردادهای هوشمند خود، از این شرکت‌ها برای بررسی کارکرد و امنیت قراردادهای هوشمند کمک می‌گیرند. با این حال برخی از اشکالات در قراردادهای هوشمند را نمی‌توان اصلاح کرد و اصلا کسی از وجود آنها خبر ندارد. گاهی اوقات این اشکالات به هک‌شدن و رخنه هکرها منجر می‌شود.

سخن پایانی

مثل بسیاری از بخش‌های حوزه ارزهای دیجیتال، دیفای نیز انقلابی را در صنعت مالی دنیا ایجاد کرده است. کاربردهای این حوزه بی‌شمار است ولی نباید فراموش کرد که چالش‌های پیش روی آن نیز، حداقل در مقطع فعلی، کم نیست.

DeFi این امکان را دارد که بتواند اقتصاد سنتی حاکم بر دنیای فعلی ما را دگرگون کند و با فرصت‌هایی که در اختیارمان قرار می‌دهد، دریچه‌هایی نو را به روی ما باز کند.