در این مقاله می‌خواهیم به یکی از سوالات بسیار مهم تریدرهای بازار ارزهای دیجیتال پاسخ دهیم: آیا ریسک ضرر ناپایدار ارزش سود احتمالی را دارد؟
امور مالی غیر متمرکز یا دیفای (DeFi)، فرصت‌های جدیدی را برای کسب درآمد منفعل به شکل ماینینگ لیکوئیدیتی و یلد فارمینگ، ایجاد کرده است. با این حال، هنوز باید منتظر ماند و دید که آیا این فرصت‌ها، در طولانی-مدت، بازده بهتری در مقایسه با استراتژی سنتی «خرید و نگهداری» که در آن، سرمایه شما ساکن باقی می‌ماند ولی ممکن است ارزش آن با گذر زمان افزایش پیدا کند، دارند یا خیر.
امور مالی غیر متمرکز، با «تابستان دیفای» در اواسط سال ۲۰۲۰ که با معرفی توکن COMP پروژه کامپاند همراه بود، انقلابی در دنیای کریپتو ایجاد کرد. تابستان ۲۰۲۱ نیز با درصدهای عملکرد سالیانه (APYها) دیوانه‌واری برای کسانی که داراییهای رمزارز خود را بدون ترس وارد دیفای کردند و بالاترین بازده را به شکل استیکینگ و پاداش‌های ماینینگ لیکوئیدیتی به دست آورند، همراه بود.
با اینکه بسیاری از این افراد، موفق بودند و حتی به سودهای هزاران درصدی نیز رسیدند، اما کسانی دیرتر اقدام کردند، اسیر راگ پول‌ها (Rug Pulls)، هک‌ها و دیگر سوء استفاده‌هایی شدند که با خسارت‌های سنگینی همراه بوند.
در حالی که APY سرمایه‌گذاری در دیفای به شدت کاهش پیدا کرد و زمین خورد، اما بازار امور مالی غیر متمرکز در سال ۲۰۲۱ نیز حسابی داغ است و پس از افت مختصری که در ۲۰۲۱ داشت، مجددا در مسیر صعودی قرار گرفته است. با این حال، هنوز هم یک مشکل مرتبط با بازار، ضررهای زیادی به سرمایه‌گذاران می‌زند.
سرمایه‌گذاران باهوش می‌توانند داراییهای خودشان را درون استخرهای لیکوئیدیتی در صرافی‌های دیفای سپردهگذاری کنند و بهره خوبی به دست بیاورند. با این حال، این سرمایه‌گذاران که تأمین کنندگان لیکوئیدیتی نیز نامیده می‌شوند، گاهی اواقات با مشکلی به نام «ضرر ناپایدار» مواجه می‌شوند که بدون شک، بزرگ‌ترین نقطه ضعف دیفای، به غیر از هک‌ها و راگ پول‌ها محسوب می‌شود.
در این مقاله، به طور کامل برای شما توضیح خواهیم داد که ضرر ناپایدار دقیقا چیست، چگونه ایجاد می‌شود و برای جلوگیری از آن می‌توان چکار کرد. با داموندمگ همراه باشید.
پلتفرم های دیفای چطور کار می کنند؟
پیش از اینکه صحبت در رابطه با موضوع تخصصی «ضرر ناپایدار» را شروع کنیم، خیلی مهم است که با نحوه عملکرد صرافی‌ها، استخرهای لیکوئیدیتی، مارکت میکرهای خودکار (Automated Market Makers) یا AMMها و دیگر مؤلفه‌های اکوسیستم دیفای آشنا شوید.
صرافی‌های غیر متمرکز (Decentralized Exchanges) یا DEXها، برخلاف صرافی‌های حضانتی مثل بایننس (Binance) که هزینه فرآهم آوردن لیکوئیدیتی را از تریدرها می‌گیرند، برای تسهیل معاملات، به سرمایه‌های گردآوری شده که اصطلاحا به آن‌ها، استخر لیکوئیدیتی (Liquidity Pool) گفته می‌شود، تکیه دارند.
استخرهای لیکوئیدیتی با جفت‌های معاملاتی رمزارزها مثل ETH-USDT (اتریوم – تتر)، ETH-BUSD (اتریوم – دلار بایننس) و دیگر جفت‌های معاملاتی مشابه در صرافی‌های غیر متمرکز کار می‌کنند. این استخرها برای نگه داشتن مقداری دارایی معادل با ارزش جفت‌های معاملاتی خود، طراحی شده‌اند. بنابراین، اگر معادل با ۲۰۰ دلار آمریکا، اتریوم در یکی از استخرهای لیکوئیدیتی سپردهگذاری کنید، معادل با ۲۰۰ دلار آمریکا از رمزارزی دیگر نیز باید در آن استخر قرار دهید تا نقش تأمین کننده لیکوئیدیتی را داشته باشید.
مارکت میکر خودکار
معاملات در صرافی‌های غیر متمرکز با مارکت میکرهای خودکار تسهیل می‌شوند. این ابزارها، امکان معاملات خودکار ارزهای دیجیتال به شیوه‌ای بدون نیاز به مجوز و استفاده از استخرهای لکوئیدیتی به جای مارکت میکرها و مارکت تیکرها (Market Takers) همانند دفتر سفارش سنتی را فرآهم می‌آورند. در واقع می‌توان مارکت میکرهای خودکار را موتورهای معاملاتی صرافی‌های غیر متمرکز دانست.
با اینکه کاربران مارکت میکرهای خودکار، لیکوئیدیتی استخرها را تأمین می‌کنند، قیمت ارزهای دیجیتال، به وسیله معادله‌ای ریاضیاتی تعیین می‌شود که وابسته به مارکت میکر خودکار است.
ماینینگ لیکوئیدیتی
مفهوم ماینینگ لیکوئیدیتی به این دلیل وجود دارد که مارکت میکرهای خودکار باید به کاربران انگیزه بدهند تا با سپردهگذاری سرمایه‌های خود در استخرها، لیکوئیدیتی آن‌ها را تأمین کنند. بنابراین، کاربران شبکه که داراییهای خود را درون این استخرها سپردهگذاری می‌کنند، بر اساس مقدار دارایی سپردهگذاری شده، پاداش می‌گیرند.
این پاداش‌ها می‌تواند شامل توکن‌های تأمین کننده نقدینگی (توکن‌های LP) نیز باشد که می‌توان آن‌ها را برای دریافت پاداش بیشتر، وارد استخر لیکوئیدیتی کرد و در واقع، می‌توانند مدرکی برای اثبات تأمین نقدیندگی استخر توسط کاربر باشند.
معمولا، ماینینگ لیکوئيدیتی، یک بازی برد-برد برای تمامی مشارکت کنندگان در دیفای است زیرا معامله‌گران لیکوئیدیتی مورد نیاز خودشان را به دست می‌آورند و در عین حال، تأمین کنندگان لیکوئیدیتی نیز بهره سپرده‌های خودشان را دریافت می‌کنند. با این حال، ماینینگ لیکوئیدیتی، بدون ریسک نیست.
یکی از بزرگ‌ترین خطرات ماینینگ لیکوئیدیتی، اکسپلویت‌های دیفای هستند که داراییهای کاربران را خالی می‌کنند. یکی از انواع این اکسپلویت‌ها، حملات فـلش لون هستند. برای کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با این حملات، مقاله فلش لون Flash Loan: دریافت وام سریع در دیفای را مطالعه کنید.
ضرر ناپایدار چیست؟
ضرر ناپایدار (Impermanent Loss) زمانی رخ می‌دهد که ارزش دارایی سپرده‌گذای شده توسط تأمین کننده لیکوئيدیتی در استخر، از ارزش کل آن دارایی در هنگام سپردهگذاری، فاصله بگیرد. برای درک این مفهوم، مثالی برای شما آورده‌ایم.
فرض کنید که مقدار برابری اتریوم و USDT را در یک استخر ETH-USDT سپردهگذاری کردهاید. ارزش این جفت باید تعادل داشته باشد زیرا این تعادل، قیمت‌گذاری دقیق را ممکن می‌کند. به یاد داشته باشید که صرافی‌های دیفای، برای تعیین ارزش توکن‌ها به بازارهای خارجی وابسته نیستند.
حالا، فرض کنید که قیمت اتریوم در صرافی‌های دیگر بالا می‌رود. نوع خاصی ار تریدرها که آن‌ها را آربیتاژر (Arbitageur) می‌نامیم، این تغییر قیمت را به عنوان فرصتی برای سود کردن می‌بینند.
سپس، چندین آربیتاژر، اتریوم را با قیمت پایین از صرافی غیر متمرکز می‌خرند و آن را در صرافی‌های دیگر با قیمت بالاتر به فروش می‌رسانند.
هر چه تعداد آربیتاژرهایی که اتریوم از استخر ETH-USDT می‌خرند، بیشتر باشد، قیمت اتریوم بالاتر می‌رود اما آربیتاژرها به خرید اتریوم ارزان از استخر ادامه می‌دهند و به جای آن، USDT وارد استخر می‌کنند و اتریوم را در صرافی‌های دیگر می‌فروشند تا اینکه قیمت متعادل شود.
در این سناریو، سود آربیتاژرها به زیان تأمین کنندگان لیکوئیدیتی تمام می‌شود که در پایان فرآیند، اتریوم کمتری در مقایسه با زمان سپردهگذاری دارند.
آیا ضرر ناپایدار واقعا نوعی ضرر محسوب می شود؟
نمیتوان جواب درستی به این سوال داد زیرا به این بستگی دارد که چگونه به آن نگاه می‌کنید. از نظر فنی، حتی اگر ضرر ناپایدار رخ دهد، ممکن است بازده خالص شما به دلیل سودهای حاصل از پاداش‌های LP و کارمزد تراکنش‌ها، مثبت باشد.
در واقع، منظور از «ضرر» در اینجا، سودی است که می‌توانستید از افزایش قیمت اتریوم با هولد کردن آن ببرید ولی از آن‌جایی که اتریوم خود را وارد استخر لیکوئیدیتی کردهاید و به جای آن، USDT نصیب شما شده، از آن سود محروم شده‌اید.
برای مثال، تصور کنید که فرهاد، مقدار یک اتریوم و ۵ هزار از یک توکن فرضی به نام EFARHAD دارد (با فرض اینکه در زمان سرمایه‌گذاری، هر یک اتریوم، برابر با یک EFARHAD) باشد. همچنین، فرض کنید که مجموعا، ۱۰ اتریوم و ۵۰ هزار EFARHAD در استخر وجود دارد و ۱۰ درصد از کل ذخیره استخر به ارزش ۱۰ هزار دلار، متعلق به فرهاد است.
اگر قیمت اتریوم ظرف یک ماه دو برابر شود و به ۱۰ هزار EFARHAD برسد چه اتفاقی می‌افتد؟ آربیتاژرها کار خودشان را انجام می‌دهند و همان ۱۰ هزار دلاری را که فرهاد در ابتدا در استخر لیکوئیدیتی سپردهگذاری کرده بود، برای او باقی می‌ماند؛ با این تفاوت که او حالا به دلیل تغییر قیمت اتریوم، ۰.۵ اتریوم و ۵ هزار EFARHAD دارد.
در صورتی که فرهاد دارایی خودش را از استخر لیکوئیدیتی خارج کند، به دلیل پاداش لیکوئیدیتی، کمی سود خواهد کرد اما اگر او به جای قرار دادن دارایی‌اش در استخر لیکوئیدیتی، آن را در کیف پول خودش نگه می‌داشت چه می‌شد؟ در آن صورت، یک اتریوم و ۵ هزار EFRHAD او، ارزشی معادل با ۱۵ هزار دلار می‌داشت و او ظرف یک ماه، ۵۰ درصد سود می‌کرد که چنین سودی، بسیار بیشتر از پاداش لیکوئیدیتی است.
حالا که با مفهوم ضرر ناپایدار آشنا شدید آیا می‌توانید آن را نوعی ضرر بدانید؟ این موضوع کاملا به خود شما و ریسک‌پذیری شما بستگی دارد.
چگونه می توان جلوی ضرر ناپایدار را گرفت؟
به دست آوردن درآمد منفعل از کمیسیون کارمزد تراکنش، روش مطمئنی برای کار کردن با سرمایه به نظر می‌رسد. با این حال، ضرر ناپایدار، احتمالی است که باید آن را در نظر گرفت و برای آن آماده شد. در ادامه، چندین روش برای مقابله با ضرر ناپایدار به شما معرفی می‌کنیم.
برای کاهش ریسک ضرر ناپایدار باید با احتیاط عمل کنید
اگر دقیقا نمی‌دانید که بازار قرار است چه روندی را پیش بگیرد و دید روشنی نسبت به بازار ندارید، احتمال ضرر ناپایدار وجود دارد و شما باید کار خود را در استخرهای لیکوئیدیتی با داراییهای اندک شروع کنید. خیلی مهم است که برای ماینینگ لیکیوئیدیتی نیز به اندازه دیگر استراتژی‌های معاملاتی، احتیاط به خرج دهید. اینکه متحمل ضرر ناپایدار شوید یا خیر، واقعا به این بستگی دارد که دقت لازم را در ماینینگ لیکوئیدیتی دارید یا خیر. دقت داشته باشید که احتمال ضرر ناپایدار در بازارهایی که نوسانات کمی دارند، بسیار پایین است.
استخرهای لیکوئیدتی استیبل کوین را انتخاب کنید
در صورتی که ریسک‌پذیری بالایی ندارید، بهتر است که از جفت‌های استیبل کوین‌ها مثل DAI-USDT، TUSD-DAI یا UST-USDC استفاده کنید تا متحمل زیان ناپایدار نشوید. استیبل کوین‌ها، ارزشی وابسته به دلار آمریکاد دارند و بنابراین، ارزش آن‌ها همانند ارزهای دیگر دچار نوسان نمی‌شود.
با ان حال، باید بپذیرید که ریسک کمتر به معنی پاداش کمتر است و در صورت سپردهگذاری در این استخرها، احتمالا پاداش‌های کمتری در مقایسه با استخرهای دارای ریسک بالا به دست خواهید آورد.
استخرهای دارایی یک جانبه را نیز در نظر بگیرید
همانطور که پیش از این گفتیم، ایجاد تعادل مجدد در لیکوئیدیتی صرافی‌ها، دلیل ضرر ناپایدار است. در هنگام انتخاب استخر برای ماینینگ لیکوئیدیتی، «استخرهای دارایی یک جانبه» (One-Sided Asset Pools) را نیز در نظر داشته باشید. برای سپردهگذاری در این استخرها فقط به یک توکن نیاز دارید. مجددا، به دلیل ریسک پایین این نوع سپردهگذاری، پاداش آن نیز پایین است.
استخرهای لیکیوئیدیتی غیر برابر را انتخاب کنید
پلتفرم‌هایی مثل بانکور (Bancor) و بالانسر (Balancer) استخرهای انعطاف‌پذیر دارند که نیازمند نسبت ۵۰-۵۰ توکن برای نهایی کردن ارزش دقیق یک دارایی با پشتوانه نیستند. بعضی از این استخرها، نسبت‌هایی مثل ۸۰ به ۲۰ یا ۶۰ به ۴۰ دارند.
برای مثال یک استخر لیکوئیدیتی دارای نسبته ۸۰ به ۲۰ LINK/ETH از تأمین کنندگان لیکوئیدیتی در مقابل ضرر ناپایدار به دلیل افزایش قیمت LINk محافظت می‌کند زیرا ۸۰ درصد استخر را LINK تشکیل می‌دهد. با این حال، اگر قیمت اتریوم نسبت به LINK بالاتر برود، زیان ناپایدار خیلی بالا می‌رود. با این حال، احتمال چنین چیزی بسیار بعید است زیرا اتریوم رشد خودش را داشته و احتمال رشد LINK بسیار بیشتر است.
با اینکه انتخاب این نوع استخرهای لیکوئیدیتی می‌تواند ضرر ناپایدار را خفیف‌تر کند، ولی ممکن است نتیجه عکس بدهد و زیان ناپایدار شما بیشتر شود.
آیا با وجود احتمال ضرر ناپایدار، ماینینگ لیکوئیدیتی کار هوشمندانه ای است؟
بازار ارزهای دیجیتال همیشه نسبت به بازارهای سنتی، بسیار آشفته‌تر و پرنوسان‌تر بوده است و یک نوسان دیوانه‌وار می‌تواند منجر به زیان ناپایدار قابل توجهی شود. با این حال، احتمال ضرر ناپایدار به این معنی نیست که نباید ماینینگ لیکیوئیدیتی را انجام داد زیرا با وجود این خطر، سرمایه‌گذاران زیادی هستند که از این روش، به درآمدهای منفعل قابل توجهی می‌رسند. تنها چیزی که باید در ماینینگ لیکوئیدیتی به آن توجه داشته باشید، این است که با احتیاط پیش بروید و با در نظر گرفتن سطح ریسک‌پذیری خود، استخر لیکوئیدیتی را انتخاب کنید.
سوالات رایج در رابطه با ضرر ناپایدار
۱- ضرر ناپایدار چیست؟
ثابت ماندن ارزش دارایی در استخر لیکوئیدیتی به دلیل عمل آربیتاژرها و جا ماندن از سود حاصل از افزایش ارزش رمزارزی که در استخر لیکوئیدیتی سپردهگذاری شده است، ضرر ناپایدار نامیده می‌شود.
۲- چگونه می توان جلوی ضرر ناپایدار را گرفت؟
برای کاهش ریسک ضرر ناپایدار باید با احتیاط داراییهای خود را وارد استخرهای لیکوئیدیتی کنید و در انتخاب استخر لیکوئیدیتی نهایت دقت را داشته باشید.
۳- آیا با وجود ضرر ناپایدار می توان از ماینینگ لیکوئیدیتی سود کرد؟
بله. ماینینگ لیکوئیدیتی به دلیل بهره سپردهگذاری و کمیسیون کارمزد تراکنش، همراه با سود همراه است اما باید ریسک ضرر ناپایدار را پذیرفت. با این حال، ضرر ناپایدار را واقعا نمیتوان نوعی ضرر دانست، بلکه نوعی جا ماندن از سود بازار است که شاید برای شما اتفاق بیافتد.
جمع بندی
امور مالی غیر مترمرکز یا دیفای، فضای جدیدی برای کار کردن با داراییهای دیجیتالی و کسب درآمد منفعل به صورت ماینینگ لیکوئیدیتی فرآهم آورده است. با اینکه سپردهگذاری ارزهای دیجیتال در استخرهای لیکوئیدیتی و دریافت بهره، روشی عالی برای کسب درآمد منفعل به نظر می‌رسد، اما بدون ریسک نیست.
بسیاری از استخرهای لیکوئیدیتی فقط جفت ارزهای دیجیتال را با نسبت ۵۰ ۵۰ یا دیگر نسبت‌ها از تأمین‌کنندگان لیکوئیدیتی می‌پذیرند. در این صورت، اگر قیمت یکی از این رمزارزها بالا برود، آربیتاژرها، آن را در صرافی‌های دیگر به فروش می‌رسانند و در استخر لیکوئیدیتی جایگزین می‌کنند. بنابراین، زمانی که تأمین کننده لیکوئیدیتی، تصمیم به خارج کردن سپرده خود از استخر لیکوئیدیتی می‌گیرید، ارزش آن سپرده، هیچ تغییری با ارزش آن در زمان سپردهگذاری نخواهد داشت. این در شرایطی است که اگر آن رمزارز را که قیمت آن بالا رفته بود، هولد می‌کرد، سود می‌کرد. به این نوع جا ماندن از سود، ضرر ناپایدار گفته می‌شود.
البته، سپردهگذاری در استخرهای لیکوئیدیتی با بهره و کمیسیون کارمزد تراکنش همراه است که نوعی درآمد غیر منفعل محسوب می‌شود اما معمولا، پاداش ماینینگ لیکوئیدیتی قابل مقایسه با سود حاصل از رشد رمزارزها نیست.
چندین روش برای جلوگیری از ضرر ناپایدار وجود دارد که همگی آن‌ها با کاهش ریسک، پاداش را هم پایین می‌آورند. به طور کلی می‌توان گفت که برای موفقیت در ماینینگ لیکوئیدیتی باید با احتیاط عمل کنید و در انتخاب نوع استخر به سطح ریسک‌پذیری خود توجه داشته باشید.