استخر نقدینگی یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین فناوری‌هایی است که نقش بزرگی پشت پرده دیفای ایفا می‌کند. این مفهوم تقریبا در تمامی بخش‌های دیفای مانند ییلد فارمینگ نقش دارد. در این مقاله سعی می‌کنیم که ریسک‌ها و منافع متقابل این پروتکل و نحوه عملکرد آن را به شکلی ساده برای شما بیان کنیم.
اگر می‌خواهید بدانید چگونه با قفل‌کردن ارز دیجیتال خود در یک استخر می‌توانید به‌صورت دائم و مستمر سودآوری کنید، اگر می‌خواهید ریسک‌های حضور در استخر و معاملات بر بستر آن‌ها را بدانید، اگر قصد دارید متوجه نقش استخرها در معاملات صرافی‌های غیرمتمرکز شوید، ادامه مقاله را از دست ندهید و تا پایان همراه ما باشید. در بخش‌های پایانی مقاله نیز دستورالعمل‌ها و نکات مهمی برای کاهش ریسک و سرمایه‌گذاری درست در استخرها بیان کرده‌ایم.
استخر نقدینگی چیست؟
استخر نقدینگی یعنی چی؟ این سؤالی است که ذهن تعداد زیادی از مخاطبان بازار ارزهای دیجیتال را به خود درگیر کرده است. برای پاسخگویی به چنین سؤالی نیاز داریم تا ابتدا از بستر فعالیت آن یعنی دیفای توضیحاتی بدهیم تا در ادامه متوجه توضیحات دیگر بشوید.
دیفای (DeFi) یک اکوسیستم مالی غیرمتمرکز است که ارزش آن تا زمان نگارش مقاله به بیش از 60 میلیارد دلار رسیده است. حال استخرهای نقدینگی بخش مهمی از این پروتکل در حال پیشرفت هستند. این مفهوم با توجه به اهمیتی که دارد امروزه جزء مهمی از فرآیندهایی مانند پروتکل‌های وام، ییلد فارمینگ، دارایی‌های ناملموس و مصنوعی، بیمه‌های آن چین و بازی‌های مبتنی بر بلاکچین است.
با استفاده از مفهوم استخرهای نقدینگی، تریدینگ در صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) تسهیل می‌شود. استخر نقدینگی را می‌توانیم انقلابی نوآورانه در دیفای بدانیم که باعث حل بسیاری از مسائل و بهبود فوق‌العاده در این پروتکل شده است.
در یک تعریف ساده، استخرهای نقدینگی قراردادهای هوشمندی هستند که به وسیله آن‌ها توکن‌ها و دارایی‌های دیجیتالی قفل می‌شوند. با استفاده از این قرارداد هوشمند می‌توان از نقدینگی این توکن‌ها در یک صرافی غیرمتمرکز اطمینان حاصل شود. حال کاربرانی که چنین توکن‌هایی بر بستر قراردادهای هوشمند ارائه می‌کنند، تأمین‌کننده نقدینگی نامیده می‌شوند.
پیدایش استخرهای نقدینگی به چالش نقدینگی در صرافی‌های غیرمتمرکز بازمی‌گردد. این روش در پروتکل دیفای در واقع راه‌حلی سریع، خودکار و البته خلاقانه برای حل مشکل نقدینگی در صرافی‌های غیرمتمرکز است. در واقع استخرها را می‌توان جایگزینی برای دفتر سفارشات در صرافی‌های متمرکز تصور کرد.
در این مدل، یک صرافی به عنوان بازاری عمل می‌کنند که خریداران و فروشندگان را جمع می‌کند. بر اساس قیمت دارایی‌های دیجیتالی در این بازار، خرید و فروش‌ها بر اساس عرضه و تقاضای نسبی فعالان انجام می‌شود. شاید از چنین سیستمی بتوان ایراداتی مهم هم گرفت. درست است که مفهوم استخرها در دیفای تاحدودی توانسته است تا معضل نقدینگی را حل کند. اما استراتژی خرید و فروش در این روش خالی از نقص و ایراد نیست.
مثلا یکی از نقص‌های بزرگ در استخرهای نقدینگی این است که حتما باید تعدادی خریدار و فروشنده مشخص برای ایجاد نقدینگی در سیستم وجود داشته باشد. این یعنی وابستگی پروتکل به حضور حتمی خریداران و فروشندگان. هر نوع وابستگی خصوصا در سیستم‌های غیرمتمرکز مالی در حوزه ارزهای دیجیتال، خود می‌تواند منشأ محدودیت‌ها و مشکلاتی در آینده باشد.
در چنین شرایطی وجود یک نقش جدید و متفاوت در سیستم برای ادامه حیات و فعالیت آن کاملا ضروری است. بازارساز یا market maker همان نقشی است که این اطمینان را برای پروتکل فوق ایجاد می‌کند که کسی برای پاسخگویی به تقاضاها وجود دارد. از طرفی، کسی که در چنین نقشی قرار می‌گیرد باید همواره سعی کند تا با کمک نقدینگی تضمین‌شده به روش استخر نقدینگی، قیمت‌ها را معقول و منصفانه نگه دارد.
ناکارآمدی سیستم قبلی تا پیش از مفهوم استخرها کاملا ثابت شده بود. در ساختار قبلی کارمزد گس اتریوم و تولید بلاک بسیار کند باعث شده بود تا بازارسازها جذابیت خاصی در فعالیت درون سیستم نبینند. بنابراین مشکل نقدینگی در صرافی‌های غیرمتمرکز همواره وجود داشت و ادامه پیدا می‌کرد. با پیدایش استخرهای نقدینگی در واقع پروتکلی جدید در سیستم‌های مالی غیرمتمرکز وضع شد که نقدینگی را به‌صورت مداوم و خودکار تضمین می‌کرد.
روش عملکرد استخر نقدینگی؛ تأمین استخر با پاداش همراه است
در ساده‌ترین نسخه‌های این نوع قرارداد هوشمند، دو توکن برای ایجاد یک جفت معاملاتی در یک قرارداد قفل می‌شوند. برای درک آسان‌تر موضوع، بیایید دو ارز دیجیتال اتر با نماد ETH و یو اس دی کوین با نماد USDC را مثال بزنیم. در چنین مثالی فرض کنید هر واحد اتر با 1000 واحد یو اس دی کوین برابر است.
حال تأمین‌کنندگان نقدینگی که بالاتر درباره آن‌ها توضیح دادیم، مقدار ارزش مساوی از این دو ارز را در استخر متعادل می‌کنند. در چنین شرایطی شخصی که 1 ETH به این سیستم اضافه می‌کند، باید ارزش آن را با 1000 USDC هم‌ارز و همسان کند.
معنای نقدینگی موجود در یک استخر این است که اگر فردی متقاضی معامله اتر با یو اس دی کوین در مثال بالا باشد، می‌تواند از وجوه و توکن‌های قفل‌شده در استخر استفاده کند. با این روش دیگر نیازی به انتظار برای ورود یک طرف دیگر معامله که تقاضای او برای درخواست جفت معاملاتی اتر/یو اس دی کوین یکسان باشد، نیست.
تأمین‌کنندگان نقدینگی به‌خاطر اشتراک سرمایه خود در استخر برای تسهیل مبادلات میان طرفین معاملات مختلف پاداش می‌گیرند. پس از سپرده‌گذاری سرمایه‌های این افراد در استخر، یک توکن جدید به نام توکن استخر برای این افراد صادر می‌شود. نماد توکن استخر نیز همان جفت معاملاتی است که تأمین‌کننده در استخر ذخیره‌سازی کرده است. مثلا برای مثال بالا، نماد توکن استخر تأمین‌کننده USDCETH است.
پاداش تأمین‌کنندگان موجودی وجوه قفل‌شده در استخر به وسیله کارمزدهای معاملاتی بر بستر استخر پرداخت می‌شود. یعنی در یک معامله بر بستر یک استخر نقدینگی، کارمزدی تعریف می‌شود که برای انجام معامله، نیاز به پرداخت کامل آن وجود دارد. پس از دریافت کارمزدها هر تأمین‌کننده به تناسب میزان سرمایه‌ای که در استخر قفل کرده است، پاداش دریافت می‌کند. با استفاده از این مکانیزم پاداش، کاربران بیشتری تشویق می‌شوند تا سرمایه‌های خود را بر بستر استخر قفل کنند و وضعیت نقدینگی را در سیستم بهبود ببخشند.
مثلا در همان مثال بالا اگر کارمزد استخر USDC-ETH معادل 0.3 درصد باشد و یک تأمین‌کننده موجودی 10 درصد از استخر را تأمین کرده باشد، میزان 10 درصد از کل ارزش کارمزد دریافتشده کارمزد 0.3 درصدی معامله، متعلق به تأمین‌کننده فوق است.
تأمین‌کننده در استخرهای نقدینگی می‌تواند برای برداشت سهام خود، پس از سوزاندن توکن‌های قفل‌شده اقدام به این کار کند. بنابراین بیرون‌کشیدن سرمایه از این استخر در صورت نیاز یا عدم تمایل نیز کار سختی نیست و به‌راحتی قابل‌انجام است.
مثالی از یک استخر نقدینگی عظیم؛ یونی سوآپ پرچمدار استخرهای بزرگ!
مثالی که در قسمت قبلی زدیم، در واقع یکی از نمونه استخرهای عظیم در متد مورد استفاده یونی سوآپ (Uniswap) است. این صرافی یکی از برترین و مشهورترین صرافی‌های غیرمتمرکز است، استخرهای بزرگ نقدینگی را مدیریت می‌کند. برای درک ابعاد بزرگی استخرهایی که یونی سوآپ اداره می‌کند، بهتر است مثال‌های عددی برای شما بزنیم.
تا زمان نگارش این مقاله، تنها در یک استخر نقدینگی USDC-ETH از این صرافی، میزان 250 میلیون دلار سرمایه وجود دارد. این عدد خود نشان‌دهنده سطح بزرگی فعالیت استخرهای این صرافی غیرمتمرکز مشهور است. سایر استخرهای بزرگ یونی سوآپ عبارتند از:
- WBTC-WETH (رپد بیت کوین و رپد اتریوم)
- DAI-ETH (دای و اتر)
- ETH-USDT (اتر و تتر)
علاوه بر صرافی فوق، صرافی‌های دیگری نیز استخرهای نقدینگی دیفای دارند که از میان آن‌ها می‌توان به کرو فاینـانس (Curve Finance)، بالانسر (Balancer) و سوشی سوآپ (SushiSwap) اشاره کرد. بزرگترین استخرهای کرو فاینانس، چندتوکنی هستند و تمرکز خود را بر روی استیبل‌کوین‌ها گذاشته‌اند.
بالانسر نیز اجازه می‌دهد تا حداکثر هشت نوع توکن در یک استخر وجود داشته باشند. این کار تنوع جفت‌های ارزی یک استخر را بالاتر می‌برد. اما پروژه سوشی سوآپ تفاوت چندانی با صرافی بزرگ یونی سوآپ ندارد و می‌توانیم آن را یک نسخه کپی شبیه‌سازی‌شده از یونی سوآپ بدانیم.
استخر نقدینگی و ریسک‌های آن؛ خطراتی که باید از آن ها آگاه باشید!
به‌طور کلی هر الگوریتمی که سعی کند قیمت یک دارایی را به‌صورت دستوری تعیین کند، به احتمال زیاد شکست خواهد خورد. افزایش تقاضاها و سفارشات، شکست قرارداد هوشمند و … می‌توانند ساختاری با چنین استراتژی تعیین قیمتی را با نابودی روبه‌رو کنند.
در استخرهای نقدینگی نیز تقریبا همین موضوع صادق است. یعنی در یک استخر، قیمت دارایی با استفاده از یک الگوریتم خاص تعیین می‌شود که به‌طور پیوسته بر اساس معاملات استخر تنظیم می‌شود. این یعنی قیمت دارایی ممکن است به صورت دستوری از سایر عوامل مانند تعداد تقاضا تأثیر زیادی نپذیرد.
حال اگر قیمت یک دارایی در چنین شرایطی از قیمت جهانی همان متفاوت باشد، سروکله تریدرهای آربیتراژی پیدا می‌شود. این معامله‌گران استراتژی خاصی دارند که مبنای اصلی فعالیت آن‌ها را تشکیل می‌دهد. آن‌ها همیشه در پلتفرم‌های مختلف به‌دنبال مواردی هستند که اختلاف قیمت قابل‌توجهی بین قیمت ارز در پلتفرم و بازار جهانی وجود داشته باشد. با چنین استراتژی آن‌ها می‌توانند در خرید و فروش‌های خود به سمت سود در واریانس حرکت کنند.
با اختلاف قیمت‌ها در چنین شرایطی در استخر نقدینگی، تأمین‌کنندگان باتوجه به سرمایه‌های قفل‌شده خود می‌توانند متحمل ضررهای فراوانی شوند. این زیان موقتی نیست و می‌تواند در اثر نوسانات بزرگ بازار جهانی ارزهای دیجیتال تبدیل به یک زیان دائمی شود. زیرا زیان تنها کاهش ارزش سرمایه نیست. بلکه گاهی اوقات زیان همان سود کلانی است که فرد می‌تواند به‌دست بیاورد اما آن را از دست می‌دهد!
مثلا فرض کنید قیمت اتری که یک تأمین‌کننده استخر در پروتکل نقدینگی قفل کرده است، از 4000 دلار به 4400 دلار رسیده باشد. در چنین شرایطی قیمت بازار جهانی قطعا اختلافی قابل‌توجه با قیمت استخر خواهد داشت. زیرا الگوریتم استخر سعی می‌کند مستقل از قیمت‌های جهانی و منصفانه عمل کند. در چنین نوساناتی ممکن است در درازمدت قیمت ارز فوق به زیر 4400 یا حتی کمتر از 4000 دلار بازگردد.
گاهی اوقات روند کاهشی ممکن است ماه‌ها ادامه داشته باشد و باعث ایجاد زیان دائمی شود. در چنین شرایطی حتی اگر تأمین‌کننده سرمایه خود را از استخر بیرون کشیده باشد، زیانی دائمی یا حداقل موقتی را تجربه کرده است.
البته نکته مهمی هم اینجا وجود دارد و آن پاداش قفل‌کردن سرمایه در استخر نقدینگی است. این پاداش بسته به زمانی که سرمایه در استخر قفل شده است و همچنین شدت نوسانات ارز قفل‌شده در بازارهای جهانی، می‌تواند بخشی از زیان‌ها را جبران کند. اما در بازارهای خرسی و گاوی مشابه سال 2020 و 2021، شدت نوسانات به‌حدی است که حتی پاداش‌های استخر نیز نمی‌تواند ضرر یا سود ازدست‌رفته را جبران کند.
از طرفی با توجه به الگوریتم قیمت‌گذاری، اگر فردی بخواهد به‌شکل ناگهانی معامله بزرگی انجام دهد، ممکن است استخر دچار مشکل شود. مواردی نیز مانند هک bZx در سال 2020 وجود داشته است که از استخرهای کوچک برای خرابکاری و دستکاری در ابعاد گسترده‌تر در بازار استفاده شده است. بنابراین قبل از قفل‌کردن سرمایه در چنین پروتکلی باید تمامی خطرات و ریسک‌ها را هم در نظر گرفت.
مزایای استخر های نقدینگی؛ کد‌های امیدبخش برای تأمین‌کنندگان استخر
استفاده از یک استخر درکنار ریسک‌های بیان‌شده در قسمت قبلی، قطعا منافعی هم برای فعالان پلتفرم‌های مبادله‌ای مالی غیرمتمرکز دارد. نقدینگی مستمر و همیشگی از موارد مهمی است که به عنوان مزیت یک استخر در چنین ساختارهایی مطرح است. زیرا بدون استفاده از استخرها، متقاضی معامله باید در ساختاری مانند دفتر ثبت تقاضاها و پیشنهادها، منتظر یک طرف معامله منطبق با تقاضای خود بماند! در دنیای امروز معاملات سریع انجام می‌شوند و چنین تأخیرهایی می‌تواند منجر به شکست اصل معامله شوند.
از طرفی پروتکل کسب سود و درآمد از استخرها به شکلی طراحی شده است که کاربران زیادی را تشویق به قفل‌کردن سرمایه در استخر می‌کند. این روش در واقع یکی از مناسب‌ترین و بهترین بسترهای کسب درآمد همراه با حفظ اصل سرمایه در صنعت بلاکچین است.
ییلد فارمینگ یا کشت سود امروزه یکی از بزرگترین بسترهای درآمدزایی از بلاکچین است و استخر نقدینگی یکی از بهترین مصادیق و روش‌های انجام این پورتکل سودآور است. پروتکل‌های بالانسر، یرن فایننس و سوشی سوآپ از مشهورترین ارائه‌دهندگان این قابلیت بر اساس استخرهای نقدینگی هستند.
از طرفی برخی ریسک‌ها و نگرانی‌های تأمین‌کنندگان استخرها در سال‌های اخیر با فعالیت‌های شرکت‌های فعال در این حوزه برطرف شده است. پروژه‌ها و پروتکل‌هایی در این مسیر همواره درنظر گرفته می‌شود تا خیال سرمایه‌گذاران را نسبت به بزرگ باقی‌ماندن استخر و سوددهی آن راحت کند. پروژه‌ها و پروتکل‌های یادشده همچنین در نقش مشوق توانسته‌اند تعداد تأمین‌کنندگان و اندازه استخر را بزرگ‌تر کنند. این موضوع تأثیر بسیار مثبت و مهمی در تسهیل معاملات، ایمن‌ماندن آن‌ها و البته امید به تأمین‌کنندگان دارد.
چگونه به استخرهای نقدینگی دیفای بپیوندیم؟
روش اضافه‌شدن به استخرهای نقدینگی موجود بر بستر دیفای بر اساس استراتژی هر پروتکل می‌تواند متفاوت باشد. در تمامی پلتفرم‌ها باید برای ورود به استخر یک حساب کاربری ایجاد کنید. سپس باید این حساب کاربری را با یک کیف پول اتریومی مانند متاماسک یا دیگر کیف پول‌های Web 3.0 متصل کنید. بعد از این کار می‌توانید از مبدأ کیف پول، توکن‌های مد نظر خود را برای انجام معامله یا قفل‌کردن برای سودآوری وارد استخر کنید.
جمع‌بندی؛ بیم و امید در استخرهای دیفای!
استخرها به‌طور کلی برای ازبین‌بردن نیاز به دفاتر سفارش متمرکز طراحی شده‌اند. از طرفی، استخرها عاملی مهم در کاهش وابستگی یک صرافی غیرمتمرکز به بازارسازان خارجی برای تأمین نقدینگی ثابت هستند. در مورد ادامه فعالیت استخرهای نقدینگی نیز با توجه به تأثیر مهم این ابزار در تمامی بخش‌های دیفای، پیش‌بینی می‌شود همچنان با قدرت به حیات و فعالیت خود ادامه دهند.
با چنین تفاسیری، مکانیزم و ساختار استخر نقدینگی با وجود تمامی ریسک‌ها همچنان فعال، مشکل‌گشا است و بازدهی بالایی دارد. از طرفی تمایل به کسب درآمد غیرفعال از ارزهای دیجیتال این روزها در میان خیل عظیمی از فعالان این حوزه موج می‌زند. افرادی که ممکن است نه علاقه و نه وقتی برای ترید و کسب سود از نوسانات داشته باشند.
چنین افرادی می‌توانند در بهترین استخر نقدینگی با توجه به جفت معاملاتی خود فعال شوند و بدون دغدغه از سرمایه خود کسب درآمد کنند. البته ارزهای پرنوسان و بی‌پشتوانه در چنین ساختاری می‌توانند موجب ایجاد ضررهای دائمی شوند. زیرا این ارزها مانند شت کوین‌ها معمولا پس از افول، هیچ‌گاه به قیمت‌های گذشته خود باز نمی‌گردند.
بنابراین ممکن است ضررهای عظیمی را متوجه تأمین‌کنندگان در استخرهای نقدینگی کنند. بهتر است نوع ارزهایی که قصد دارید با استفاده از آن‌ها نوعی ییلد فارمینگ در استخر داشته باشید را بهتر بشناسید و تاریخچه نوسانات، پشتوانه و وایت پیپر آن‌ها را به‌خوبی مطالعه کنید. زیرا قفل‌کردن ارزهای باثبات و قدرتمند می‌تواند خیال شما را از سود خالص و عدم ضرردهی سرمایه اصلی راحت کند!