تسهیل کمی (QE) چیست و چگونه عمل می کند؟

احتمال وقوع رکود اقتصادی و بحران‌های مالی همیشه وجود دارد. اینکه از چه روشی برای حل آن استفاده می‌شود مهم است. یکی از روش‌هایی که بسیاری از کشورها آن را آزموده‌اند، «تسهیل کمی» یا به اختصار QE است. در ادامه مقاله خواهیم دید که تسهیل کمی چیست و چگونه سعی بر حل مشکلات مالی دارد. این روش بر فعالیت بانک‌ها و توزیع سرمایه مبتنی است. مسلماً مانند هر کار دیگری مزایا و معایب خود را دارد، که در ادامه این مقاله به آن خواهیم پرداخت.

تسهیل کمی چیست؟

تسهیل کمی زمانی اتفاق می‌افتد، که بانک‌های مرکزی حجم زیادی از دارایی‌ها را خریداری می‌کنند. در حالی که هر کشور (یا بانک مرکزی) رویکرد متفاوتی به این مفهوم دارد، اما به طور کلی به «تزریق سرمایه به اقتصاد» خلاصه می‌شود. دو هدف از این کار وجود دارد، کاهش نرخ بهره و افزایش قیمت‌ها.

در این مقاله از داموندمگ،  QE را بر اساس نحوه عملکرد آن در اتحادیه اروپا توضیح خواهیم داد. تسهیل کمی زمانی است، که بانک مرکزی اروپا (ECB) اوراق قرضه را از بانک‌ها خریداری می‌کند. این خریدها باعث افزایش قیمت اوراق و افزایش پول در دسترس بانک‌ها می‌شود.

در نتیجه افزایش قیمت اوراق قرضه و پول موجود، نرخ بهره کاهش می‌یابد و وام‌ها ارزان‌تر می‌شوند. به این ترتیب افراد بیشتر تقاضای وام خواهند کرد، چراکه بانک‌ها توانایی ارائه تسهیلات را دارند و وام گرفتن هم آسان‌تر و ارزان‌تر شده است. به این ترتیب راه‌اندازی و گسترش کسب و کارها بیشتر خواهد شد، که رونق اقتصادی را به دنبال خواهد داشت. تا اینجا همه چیز عالی به نظر می‌رسد، چرا که فرصت‌های زیادی در نتیجه تسهیل کمی به وجود آمده است. اما بحث کمی پیچیده‌تر است و QE طرفداران و مخالفان خود را دارد.

تسهیل کمی با چه مسائلی روبرو است؟

تسهیل کمی بدون شک و شبهه نیست. در این روش فقط نرخ بهره است که پایین و پایین‌تر می‌رود، تا جایی که در اتحادیه اروپا افرادی که حساب‌هایی با ارزش خالص بالا دارند، نرخ بهره منفی را تجربه می‌کنند. مشکل دیگر این است که امکان خرید بدهی در مقیاس بالا وجود دارد. یعنی کسب و کارهایی که در حال ورشکستگی هستند، می‌توانند بیش از مدتی که از نظر اقتصاددانان برای چنین شرایطی قابل قبول است سرپا بمانند. این مسئله زمانی به مشکلی بزرگ تبدیل خواهد شد، که تزریق سرمایه به پایان برسد و کسب و کار پس از مدت طولانی ایستادگی در برابر شکست بالاخره به پایان کار خود برسد. بنابراین تسهیل کمی گاهی با رونق دادن به کسب و کارهای بی‌نتیجه از هیچ پول می‌سازد. این جمله را در ذهن داشته باشید.

بالاتر از همه، QE یک چیز نسبتاً جدید و تجربی است. داده‌های کمی در دنیای واقعی برای تعیین اثرات بلندمدت وجود دارد، به همین دلیل اقتصاددانان در مورد اینکه آیا تسهیل کمی ابزار مناسبی برای این شغل است یا نه، اختلاف نظر زیادی دارند، زیرا QE عموماً با تورم بالاتر همراه است.

تفاوت تسهیل کمی با عملیات بازار باز

بسیاری از مردم عملیات بازار باز (open market) و تسهیل کمی را اشتباه می‌گیرند. در حالی که این دو بسیار شبیه به هم هستند، تسهیل کمی در مقیاس بسیار بزرگ‌تری اتفاق می‌افتد.

عملیات بازار باز به طور منظم انجام می‌شود. در این روش بانک‌های مرکزی بخش‌های کوچکی از بدهی‌های کوتاه‌مدت دولت را می‌خرند تا نرخ بهره را پایین نگه دارند. تا اینجا بازار باز تقریباً شبیه QE است، اما تفاوت در اندازه عملیات است. تسهیل کمی به عنوان یک واکنش اضطراری در مقیاس بزرگ در نظر گرفته می‌شود که در آن بانک‌های مرکزی مقادیر زیادی سرمایه را به اقتصاد تزریق می‌کنند.

ارتباط تورم و تسهیل کمی چیست؟

این عملیات گسترده معمولاً با ذخایر بانک مرکزی اتفاق می‌افتد. پیش‌تر گفتیم جمله «تسهیل کمی از هیچ پول می‌سازد» را به یاد داشته باشید. در اینجا به آن برمی‌گردیم. ارتباط بیش از حد QE با چاپ پول نادرست است. درواقع بانک مرکزی اتحادیه اروپا با این کار به جای آنکه گردش پول را بیشتر کند، تولید آن را بیشتر کرده است. ممکن است از خود بپرسید، تولید یا آفرینش پول چه ارتباطی با چاپ پول به معنای واقعی چاپ کردن دارد؟

همه ما می‌توانیم بر سر اینکه «پول آفرینی» بسیار شبیه چاپ پول است، توافق کنیم، در این مورد فقط از کلمه زیباتری استفاده شده است. اقتصاددانان در حال حاضر نگران حرکت تسهیل کمی به سمت ایجاد تورم هستند، اکنون که پول اضافی برای حمایت از این خرید دارایی ایجاد می‌شود، همه چیز می‌تواند به سرعت از کنترل خارج شود.

نمودار زیر نرخ‌های تورمی را نشان می‌دهد، که در آن ایالات متحده با 8 درصد CPI در مقایسه با مارس 2021 پیشتاز است. این مسئله مهم است، زیرا بیشترین مقدار تورم تا پیش از به راه افتادن تسهیل فنی بین 1 تا 2 درصد بود.

در نتیجه، به نظر می‌رسد اتفاق نظر این است که این نرخ‌های تورم بالاتر از حد نرمال عمدتاً ناشی از QE بوده‌اند. برخی از کارشناسان در این زمینه استدلال می‌کنند که تورم نیز به دلیل مشکلات زنجیره تأمین جهانی است.

آیا نمونه های دیگری هم از تسهیل کمی وجود دارد؟

دو نمونه دیگر از کشورهایی که تسهیل کمی را امتحان کردند، عبارتند از: ژاپن و ایالات متحده.

ژاپن این کار را دو بار یکی در بازه سال 2001 تا 2006 و دیگری در سال 2012 انجام داد. البته این کار برایش نتیجه‌ای نداشت و ارزش و قدرت ین را در برابر دلار آمریکا کمتر کرد.

ایالات متحده هم پس از بحران اقتصادی 2008 تا سال 2014 از این روش استفاده کرد. در طی گذر از رکود اقتصادی، این کشور در سه دوره از QE استفاده کرد. باوجودی که آمریکا توانست از این بحران به خوبی عبور کند، اینکه آیا نتیجه تسهیل کمی بوده است یا خیر جای بحث دارد. کانادا هم در سال 2008 با همین بحران روبرو بود و بدون اعمال تسهیل کمی توانست از آن رد شود، به همین دلیل نمی‌توانیم موفقیت ایالات متحده را وابسته به QE بدانیم.

مزایای تسهیل کمی چیست؟

استفاده از روش تسهیل کمی یا QE در سیستم مالی، موجب چند «افزایش» می‌شود.

• افزایش وام دادن بانک
• افزایش قرض گرفتن افراد
• افزایش سرمایه در دسترس
• افزایش موقعیت‌های شغلی

همه این‌ها به هم مرتبت هستند بنابراین سلسله مراتب را چنین بیان می‌کنیم:

بانک‌های مرکزی کشورها اقدام به تزریق سرمایه به بانک‌های زیردست خود می‌کنند. سپس این بانک‌ها به این دلیل که وام دادن یکی از روش‌های بالا بردن گردش کار بانک و جذب مشتری است، حالا که اندوخته بیشتری دارند، شروع به وام دادن می‌کنند. مشتری‌ها، افراد حقیقی و حقوقی و کسب و کارها، که می‌بینند شرایط آسان برای دریافت وام محیا است، اقدام به قرض کردن از بانک می‌کنند. این افراد در نهایت با سرمایه بیشتری که به دست می‌آورند و اینکه می‌دانند مشکلی از بابت وام گرفتن وجود ندارد، دیگر از فکر سپرده‌گذاری و پس‌انداز بیرون می‌آیند. در نهایت افراد از این سرمایه برای شروع کسب و کار یا گسترش کسب و کار فعلی خود استفاده می‌کنند، که به معنی رشد اقتصادی و استخدام افراد بیشتر است.

معایب تسهیل کمی چیست؟

حالا که دیدیم مزایای تسهیل کمی چیست، باید در مورد معایب آن صحبت کنیم. به این موارد در طول مقاله پرداخته‌ایم، اما در این قسمت همه را در یکجا جمع خواهیم کرد.

معایب QE، چند مورد اساسی هستند که رخ دادن آن‌ها به مشکلات قبلی سیستم مالی می‌افزاید، این موارد عبارتند از:

تورم

• تزریق بی‌دلیل سرمایه، وقتی تولید و خدمتی در میان نباشد، باعث تورم خواهد شد. اصولاً هر فرد یا مجموعه‌ای باید درازای کاری که انجام می‌دهد پولی دریافت کند و اگر کم و کاستی مالی دارد، باید از روش‌هایی برای تأمین آن استفاده کند، که با گردش پول همراه باشد، نه به دست آوردن بی‌دلیل آن. بیشتر افرادی که در پروسه QE وام می‌گیرند، آن را خرج بدهی‌های خود می‌کنند، که یعنی هیچ درصدی از آن پول برای تولید یا خدمت‌رسانی بیشتر صرف نمی‌شود و عرضه کالا افزایش پیدا نمی‌کند. در نتیجه تورم بیشتر می‌شود.

ندادن وام از طرف برخی بانک ها

در سال 2008 که ایالات متحده با رکود اقتصادی مواجه شد و از QE استفاده کرد، بسیاری بانک‌ها پول دریافت شده را بین مشتریان و کسب و کارها پخش نکردند و آن را برای خود نگه داشتند. در توضیح اینکه تسهیل کمی چیست، دیدیم که برای کمک به عبور از بحران به بانک‌ها پرداخت می‌شود، اما بانک‌هایی هستند که در این کمک همگانی شرکت نمی‌کنند.

ایجاد بدهی بیشتر برای افراد

گفتیم بسیاری از وام‌های خود برای پرداخت بدهی‌هایشان استفاده می‌کنند. در ابتدا ممکن است به نظر برسد که در حال بازسازی کسب و کار و عبور از بحران هستند، اما این افراد در نهایت با پرداخت بدهی‌ها دیگر پولی برای گسترش کسب و کار و فروش بیشتر نخواهند داشت، که منجر به ناتوانی در بازپرداخت وام خواهد شد و این یعنی بدهی جدید. بنابراین بانک‌ها باید کسب و کار را بررسی کنند، چنانچه ورشکست است، کمک مالی تنها یک راه‌حل موقت خواهد بود که فقط زمان ورشکستگی را طولانی‌تر می‌کند و هیچ کمک اساسی به کسب و کار نمی‌کند.

بی ثباتی سایر بازارها

سیستم مالی یک سیستم واحد است، نمی‌توانیم بانک را از بازار سرمایه جدا بدانیم، همه آن‌ها به هم وابسته هستند. مشکلات ناشی از QE می‌تواند بازار اوراق بهادار را نیز دچار مشکل کند.

سخن پایانی

دیدم که تسهیل کمی چیست و چگونه عمل می‌کند. آنچه به نظر می‌رسد این است که معایب آن بسیار بیشتر و دردسرسازتر از آن است که به عنوان یک روش کاربردی و مؤثر در حال مشکلات مالی به آن نگاه کنیم. اما شاید اگر بانک‌ها در دادن وام وسواس بیشتری به خرج دهند و سرمایه را در اختیار تولیدکنندگان مطمئن بگذارند، مشکلات رفع شوند. به هر حال ارتباط خاصی بین QE و عبور از بحران‌های بزرگی مثل رکود اقتصادی 2008 دیده نمی‌شود.

سؤالات متداول

تسهیل کمی چیست؟

تسهیل کمی به روشی در سیستم مالی گفته می‌شود، که در آن بانک‌های مرکزی به بانک‌های دیگر سرمایه تزریق می‌کنند تا آن‌ها با وام دادن به افراد، تولیدکنندگان و کسب و کارها مشکلات مالی جامعه را حل کنند.

بزرگترین مشکل QE چیست؟

بزرگترین مشکل را می‌توانیم تورم معرفی کنیم. اکثراً تصور می‌کنیم تورم فقط با چاپ پول به وجود می‌آید، اما تعریف دقیق‌تر آن، تزریق سرمایه درازای هیچ است. یعنی پولی به افراد داده شود، که منجر به هیچ تولید یا خدمتی نباشد. که در بسیاری وام دادن‌های QE دیده می‌شود.

بهترین مزیت تسهیل کمی چیست؟

اگر همه چیز خوب پیش برود، بهترین مزیت آن افزایش موقعیت‌های شغلی است. هرچه افراد بیشتری سرکار باشند، تولید و خدمت‌رسانی بیشتر خواهد شد و در نتیجه مشکلات اقتصادی و مالی جامعه نیز رفع می‌شود.